१९ ऑक्टोबर २०२१

महाराष्ट्र पोलीस भरती IMP मराठी व्याकरण

अनेक बाबींवर एकाच वेळी लक्ष ठेवणारा - अष्टावधानी

अनेक केळ्यांचा समूह - घड

अनेक गुरांचा समूह - कळप

अनेक फळांचा समूह - घोस

अनेक फुलांचा समूह - गुच्छ

अनेक माणसांचा समूह - जमाव

अंग चोरून काम करणारा - अंगचोर

अस्वलाचा खेळ करणारा - दरवेशी

ईश्वर आहे असे मानणारा - आस्तिक

उंचावरून पडणारा पाण्याचा प्रवाह - धबधबा

ऐकायला येत नाही असा - बहिरा

ऐकायला व बोलायला येत नाही असा - मूकबधीर

कथा सांगणारा - कथेकरी

कधीही जिंकला न जाणारा - अजिंक्य

कपडे धुण्याचे काम करणारा - धोबी

कपडे शिवण्याचे काम करणारा - शिंपी

कष्ट करून जगणारा - श्रमजीवी

कमी आयुष्य असणारा - अल्पायुषी

कर्तव्य तत्परतेने पार पडणारा - कर्तव्यदक्ष
कापड विणणारा - विणकर

कादंबरी लिहिणारा लेखक - कादंबरीकार

कविता करणारी - कवयित्री

किल्ल्याच्या सभोवतालची भिंत - तट

केवळ स्वतःचाच फायदा करू पाहणारा - स्वार्थी

केलेले उपकार जाणणारा - कृतज्ञ

केलेले उपकार विसरणारा - कृतघ्न

कैदी ठेवण्याची जागा - तुरुंग

कोणत्याही क्षेत्रात एकदम होणारा इष्ट बदल - क्रांती

खूप दानधर्म करणारा - दानशूर

खूप आयुष्य असणारा - दीर्घायुषी

खूप पाऊस पडणे - अतिवृष्टी

गुरे राखणारा - गुराखी

घरदार नष्ट झाले आहे असा - निर्वासित

घरापुढील मोकळी जागा - अंगण

घरे बांधणारा - गवंडी

चार रस्ते एकत्र येतात ती जागा - चौक

चांदण्या रात्रीचा पंधरवडा - शुक्लपक्ष

चित्रे काढणारा - चित्रकार

जमिनीवर राहणारे प्राणी - भूचर

जादूचे खेळ करून दाखवणारा - जादूगार

जे प्रत्यक्षात नाही ते आहे असे भासणे - आभास

जेथे वस्तू विकल्या जातात ती जागा - दुकान

ज्याचे वर्णन करणे शक्य नाही ते - अवर्णनीय

ज्याचे कधी विस्मरण होत नाही ते - अविस्मरणीय

ज्याला एकही शत्रू नाही असा - अजातशत्रू

ज्याला आईवडील नाहीत असा - अनाथ, पोरका

ज्याला मरण नाही असा - अमर

ज्याला कधी म्हातारपण येत नाही असा - वजर

ठरावीक काळाच्या अंतराने प्रकाशित होणारे - नियतकालिक

एकत्र येतात ती जागा - तिठा

झाडांची निगा राखणारा - माळी

तिथी (दिवस, वेळ) न ठरवता (अचानक) आलेला - अतिथी

दगडावर कोरलेले लेख - शिलालेख

दगडावर मूर्ती घडवणारा - शिल्पकार

दररोज प्रसिद्ध होणारे - दैनिक

दर आठवड्याने प्रसिद्ध होणारे - साप्ताहिक

दर पंधरवड्याने प्रसिद्ध होणारे - पाक्षिक

दर महिन्याला प्रसिद्ध होणारे - मासिक

दर तीन महिन्यांनी प्रसिद्ध होणारे - त्रैमासिक

दर सहा महिन्यांनी प्रसिद्ध होणारे - षण्मासिक

दर वर्षाला प्रसिद्ध होणारे - वार्षिक

दारावरील पहारेकरी - द्वारपाल, दरवान

दुष्काळात सापडलेले - दुष्काळग्रस्त

दुसर्यावर अवलंबून असणारा - परावलंबी

दुसर्यावर उपकार करणारा - परोपकारी

दूरदर्शनवर, आकाशवाणीवर बातम्या
सांगणारा - वृत्तनिवेदक

देशाची सेवा करणारा - देशसेवक

देवापुढे सतत जळणारा दिवा - नंदादीप

दोन किंवा अनेक नद्या एकत्र येतात ते ठिकाण - संगम

धान्य साठवण्याची जागा - कोठार

नदीची सुरवात होते ती जागा - उगम

नाटकांत किंवा चित्रपटांत काम करणारा - अभिनेता

नेहमी घरात बसून राहणारा - घरकोंबडा
पाऊस अजिबात न पडणे - अवर्षण

पायात चपला वा बूट न घालता चालणारा - अनवाणी

पायापासून डोक्यापर्यंत - आपादमस्तक
पालन करणारा - पालक

पायी चालणारा - पादचारी

पुरामुळे नुकसान झालेला - पूरग्रस्त

पूर्वी कधी घडले नाही असे - अभूतपूर्व, अपूर्व

फुकट भोजन मिळण्याचे ठिकाण - सदावर्त, अन्नछत्र

बसगाड्या थांबण्याची जागा - बसस्थानक

बातमी आणून देणारा/देणारी - वार्ताहर

बोलता येत नाही असा - मुका

भाषण ऐकणारा - श्रोता

भाषण करणारा - वक्ता

माकडाचा खेळ करणारा - मदारी

मातीची भांडी करणारा - कुंभार

अलंकार

अलंकार म्हणजे दागीणे होय

कोणतेहि गद्य वा काव्य श्रवणीय वा रसपूर्ण करण्यासाठी वापरला जाणारा (काव्यात्मक) साचा म्हणजे अलंकार. मराठीत आलेले बहुतेक अलंकार संस्कृतमधून आलेले आहेत. त्यांची जी नावे संस्कृतमध्ये आहेत, तीच मराठीतही.

शब्दालंकार

अर्थालंकार

यमक

कवितेच्या चरणात ठरावीक ठिकाणी एक किंवा अनेक अक्षरे वेगळ्या अर्थाने आल्यास यमक हा शब्दालंकार होतो.

उदा :

🔷जाणावा तो ज्ञानी
पूर्ण समाधानी
निःसंदेह मनी
सर्वकाळ

🔷पहिला पाऊस पडला
सुगंध सर्वत्र दरवळला

पुष्ययमक

सुसंगति सदा घडो, सुजनवाक्य कानी पडो
कलंक मतिचा झडो, विषय सर्वथा नावडो.

दामयमक

🔹आला वसंत कविकोकिल हाही आला
आलापितो सुचवितो अरुणोदयाला

🔹पोटापुरता पसा पाहिजे नको पिकाया पोळी
देणाऱ्याचे हात हजारो दुबळी माझी झोळी

🔹तल्लिले मधि तल्लीन न हो कल्लोलिनी! कवी कवण तरी?
जय संजीवनी जननी पयोदे श्रीगोदे! भवताप हरी

श्लेष

एकच शब्द वाक्यात दोन अर्थांनी वापरल्याने जेव्हा शब्दचमत्कृती साधते तेव्हा श्लेष अलंकार होतो.

उदा :

🌿सूर्य उगवला झाडीत...
झाडूवाली रस्ता झाडीत...
शिपाइ गोळ्या झाडीत...
अन् वाघहि तंगड्या झाडीत...

🌿राम गणेश गडकरीकृत हे एक "झाडीत" या शब्दावरील श्लेषाचे उदाहरण

अर्थश्लेष

वाक्यात दोन अर्थ असणाऱ्या शब्दाबद्दल दुसऱ्या अर्थाचा शब्द ठेवल्यास श्लेष कायम राहिला तर त्यास अर्थश्लेष म्हणतात अन्यथा त्यास शब्दश्लेष म्हणतात.

उदा :

🔹तू मलिन, कुटिल, नीरस जडहि पुनर्भवपणेहि कच साच

सभंग श्लेष

उदा :

🔹श्रीकृष्ण नवरा मी नवरी
शिशुपाल नवरा मी न-वरी

🔹कुस्करू नका ही सुमने
जरी वास नसे तिळ यांस, तरी तुम्हांस अर्पिली सु-मने

🔹ते शीतलोपचारे जागी झाली हळूच मग बोले
औषध नलगे मजला,औषध नल-गे मजला, परिसुनि माता 'बरे' म्हणूनी डोले

Online Test Series

१८ ऑक्टोबर २०२१

महात्मा गांधी NREGA योजनेसाठी ‘हवामान लवचिकता माहिती प्रणाली आणि नियोजन’ (CRISP-M) टूल विकसित.


🔰महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा (NREGA) अंतर्गत ‘हवामान लवचिकता माहिती प्रणाली आणि नियोजन (CRISP-M / Climate Resilience Information System and Planning) टूलचे अनावरण केंद्रीय ग्रामीण विकास आणि पंचायतराज मंत्री श्री गिरिराज सिंह यांनी 13 ऑक्टोबर 2021 रोजी केले.


🔴ठळक बाबी..


🔰महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा (NREGA) अंतर्गत भौगोलिक माहिती प्रणाली (GIS) आधारित पाणलोट नियोजनामध्ये हवामान माहिती एकत्रित करण्यासाठी हे डिजिटल साधन विकसित करण्यात आले आहे.ते ब्रिटन देशाच्या मदतीने विकसित करण्यात आले आहे.


🔰ह साधन सात राज्यांमध्ये वापरले जाईल जिथे ब्रिटन सरकारचे फॉरेन कॉमनवेल्थ अँड डेव्हलपमेंट ऑफिस (FCDO) आणि भारताचे ग्रामीण विकास मंत्रालय संयुक्तपणे हवामान लवचिकतेच्या दिशेने काम करीत आहेत. 


🔰बिहार, झारखंड, उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, छत्तीसगड, ओडिशा आणि राजस्थान ही ती राज्ये आहेत.


🔰CRISP-M मनरेगा योजनेच्या GIS आधारित नियोजन आणि अंमलबजावणीमध्ये हवामानविषयक माहिती जोडण्यास मदत करेल. त्यामुळे ग्रामीण समुदायासाठी हवामान बदलांसंबंधीच्या समस्यांना सामोरे जाण्यासाठी नवीन शक्यता खुल्या होतील.

बंगालमध्ये र्लॉड क्लाईव्ह पुरस्कृत दुहेरी राज्यव्यवस्था -

🔸बंगालच्या नबाबने फेब्रुवारी 1765 मध्ये निजामतीचे (लष्करी, फौजदारी, न्यायनिवाडा) अधिकार कंपनीकडे दिले.

🔹16 ऑगस्ट 1765 मध्ये अलाहाबादच्या तहानुसार सम्राट शहाआलमने बंगाल, बिहार, ओरिसाचे दिवाणीचे (कर, वसूल, करणे) अधिकार कंपनीला दिले.

🔸त्यामुळे कंपनीच्या हाती निजामती आणि दिवाणीचे आकार केंदि्रत झाले. पंरतू प्रत्यक्षात सुपूर्ण राजकीय सज्ञ्ल्त्;ाा कंपनीने स्वत:कडे घेतली नाही कारण ब्रिटिश संसदेचे कंपनीवरील नियंत्रण व हस्तक्षेपाची आणि अंतर्गत बाहय शत्रु यांची कंपनीला भीती वाटत होती.

🔸भारतीय शासनपध्दतीची माहिती असणारा प्रशिक्षित कर्मचारी वर्ग नव्हता, म्हणून र्लॉड क्लाईव्हने दुहेरी राज्यव्यवस्था सुरु केली कंपनीने दिवाणी करवसुली व न्यायदान अधिकार नबाबाकडे ठेवला व्यापार सैन्य, परराष्ट्र, व्यवहार आणि खजिना इ. महत्वाची कार्ये कंपनीने स्वत:कडे ठेवली अशा प्रकारे नबाब आणि कंपनी यांच्यात सज्ञ्ल्त्;ाा विभागली गेली म्हणूनच तिला दुहेरी राज्यव्यस्था असे म्हणतात.

🔹या कार्यासाठी बंगालच्या नबाबला 53 लाख रुपयांची पेन्शन देण्यात आली. 1765-1772 या काळात बंगालमध्ये दुहेरी राज्यव्यवस्था अस्तित्वात होती.

🔹या व्यवस्थेमुळे गोंधळ व भाषांतरांवरूनरष्टाचार निर्माण झाल्याने 1772 मध्ये वॉरन हेस्टिंग्जने बंद केली.

महाराष्ट्रातील जिल्हावार धरणे.

🧩अमरावती जिल्हा:

🅾ऊर्ध्व वर्धा धरण

🧩अहमदनगर जिल्हा :

🅾 आढळा प्रकल्प,ढोकी धरण, तिरखोल धरण, निळवंडे धरण, पळशी धरण, भंडारदरा धरण,मांडओहळ धरण, ज्ञानेश्वरसागर तलाव(मुळा धरण, रुई छत्रपती धरण,लोणीमावळा धरण, विसापूर तलाव,सीना धरण, हंगा धरण, ज्ञानेश्वरसागर तलाव(मुळा धरण)

🧩औरंगाबाद जिल्हा :

🅾 गराडा तळे,गौताळा तलाव, जायकवाडी धरण,नागद तलाव, निर्भोर तळे

🧩 उस्मानाबाद जिल्हा :

🅾तेरणा धरण

🧩कोल्हापूर जिल्हा :

🅾 रंकाळा तलाव

🧩गडचिरोली जिल्हा :

🅾दिना

🧩 गोंदिया जिल्हा :

🅾इटियाडोह

🧩चंद्रपूर जिल्हा :

🅾पेंच आसोलामेंढा

🧩जळगाव जिल्हा :

🅾अग्नावती धरण,अंजनी धरण, अभोरा धरण,काळा बंधारा, कृष्णपुरी बंधारा, गाळण पाझर तलाव, गिरणा धरण,जामदा बंधारा, तोंडापुरा धरण,दहीगाव बंधारा, धामणगाव बंधारा,पांझण उजवा कालवा,पिंपरी बंधारा,बहुळा धरण, बळाड बंधारा, बुधगाव बंधारा, बोरी धरण,भोकरबारी प्रकल्प, मंगरूळ धरण,मन्याड धरण, महरून तलाव, मोर धरण,म्हसवा बंधारा, वडगाव बंधारा, वाघूर धरण, वाडी पाझर तलाव, सातगाव डोंगरी, सार्वेपिंप्री बंधारा,सुकी धरण, हतनूर धरण, हिवरा धरण, होळ बंधारा (एकूण ३२)

🧩ठाणे जिल्हा :

🅾भातसा धरण, बरवी,सूर्या धामणी, सूर्या कवडासे

🧩धुळे जिल्हा :

🅾अक्कलपाडा धरण,अंचोळे, कानोली, गोंदूर तलाव,डेडरगाव तलाव, देवभाने, नकाणे तलाव,पुरमेपाडा, मांडळ, राक्षी, हरणमाळ तलाव

🧩नंदुरबार जिल्हा :

🅾यशवंत तलाव,

🧩 नागपूर जिल्हा :

🅾उमरी कान्होजी,कामठी खैरी , कोलार, निम्न वेणा (वाडेगाव), निम्न वेणा (नांद) ,पेंच तोतलाडोह , पेंच रामटेक ,पेंढारी धरण, मनोरी धरण,रोढोरी धरण, साईकी धरण.

🧩नांदेड जिल्हा :

🅾 इसापूर धरण, निम्न दुधना धरण, विष्णुपुरी धरण

🧩 नाशिक जिल्हा :

🅾अर्जुनसागर,केल्झार धरण, गंगापूर धरण,गिरणा धरण, चणकापूर धरण,,लोहशिंगवे धरण, हरणबारी धरण, पुणे गाव, कारजवन, तिसगाव, ओझरखेड,वाघाड, पालखेड, भावली धरण, मुकणे धरण, कडवा, दारणा धरण

🧩 परभणी जिल्हा :

🅾कर्परा धरण, लोअर दुधना धरण, पूर्णा येलावारी,पूर्णासिद्धेश्वर, येलदरी धरण

🧩 पुणे जिल्हा :

🅾आंध्रा धरण, उरवडे बंधारा, खडकवासला धरण, घोड धरण,चपेटधरण, चासकमान धरण, चंचवड बंधारा, टेमघर धरण, डिंभे धरण,तुंगार्ली धरण, देवघर धरण,पवना प्रकल्प, पानशेत धरण,पिंपळगावधरण, पिंपोळी बंधारा, भाटघर धरण,भुशी धरण, भूगाव बंधारा, माणिकडोह धरण, मारणेव्बाडी बंधारा,मुळशी धरण, येडगाव धरण, रिहे बंधारा,लवळे बंधारा, लोणावळा तलाव, वडज धरण, वरसगाव धरण, वळवण धरण, वाळेण बंधारा, वीर धरण, शिरवटा धरण,आयएनएस शिवाजी तलाव, हाडशी बंधारा १, हाडशी बंधारा २ (एकूण ३४)

🧩 बुलढाणा जिल्हा :

🅾खडकपूर्णा धरणनळगंगा धरण वाण,पेंटाळी

🧩बीड जिल्हा :

🅾माजलगाव धरण,मांजरा धरण

🧩भंडारा जिल्हा :

🅾इंदिरासागरप्रकलप, कऱ्हाडा तलाव प्रकलप, खांब तलाव प्रकलप, चांदपूर तलाव प्रकलप,बहुळा धरणप्रकलप, बालसमुद्र प्रकलप,इतीयाडोह प्रकलप , बाघ शिरपूरप्रकलप, बाघ पुजारीटोला प्रकलप,बाघ कालीसरार प्रकलप , गोसीखुर्दप्रकलप

🧩मुंबई जिल्हा :

🅾मोडक सागर, तानसा,विहार, तुळशी

🧩यवतमाळ जिल्हा:

🅾पूस ,अरुणावती ,बेंबळा

🧩वर्धा जिल्हा :

🅾ऊर्ध्व वर्धा धरण,डोंगरगाव प्रकल्प, धाम धरण(महाकालीजलाशय), नांद प्रकल्प,निम्न वर्धा धरण, पंचधारा प्रकल्प,पोथरा प्रकल्प, बेंबळा प्रकल्प, बोरप्रकल्प, मदन उन्न,ई प्रकल्प, लाल नाला प्रकल्प, वडगाव प्रकल्प,वर्धा कार नदी प्रकल्प, सुकळी लघुप्रकल्प (एकूण १४)

🧩 सातारा जिल्हा :

🅾उरमोडी धरण,कण्हेर धरण, कास तलाव,कोयना धरण(शिवसागर), जांभळी जंगल तलाव,तापोळा तलाव, तारळी धरण, धोम धरण, बलकवडी धरण, बामणोली तलाव,मोती तलाव, मोरणा धरण, वेण्णा तलाव (एकूण १२)

🧩सिंधुदुर्ग जिल्हा :

🅾तिलारी धरण,देवधर धरण

🧩सोलापूर जिल्हा :

🅾आष्टी तलाव,उजनी धरण , एकरुख तलाव, कंबर तलाव,गिरणीतलाव,पाथरी तलाव, भीमा-सीना नद्यांना जोडणारा भूमिगत कालवा , बुद्धिहाळ तलाव,यशवंतसागर (उजनी) तलाव,संभाजी तलाव,सिद्धेश्वर तलाव, हिप्परगी तलाव,एकरुखे तलाव, होटगी तलाव (एकूण ११)

🧩हिंगोली जिल्हा :

🅾येलदरी धरण,सिद्धेश्वर धरण.

🦋 🦋 🦋 🦋 🦋 🦋 🦋 🦋 🦋 🦋 🦋

पृथ्वीवरील भूस्वरुपाचे प्रकार

🌿1. व्दिपकल्प - एखाद्या भूभागाच्या तीन भागास पाणी व एका भागास जमीन असेल तर त्यास व्दिपकल्प असे म्हणतात. भारताचा दक्षिणेकडील भाग हा व्दिपकल्प म्हणून ओळखला जातो.

 

🌿2. भूशीर - व्दिपकल्पाचे अत्यंत निमुळते टोक समुद्रात खोलवर गेले असेल तर ते टोक भूशीर म्हणून ओळखले जाते. आफ्रिका खंडाच्या दक्षिणेकडील टोक केप ऑफ गुड होप जगातील सर्वात मोठे भूशीर ओळखले जाते.

 

🌿3. खंडांतर्गत समुद्र - मध्यभागी समुद्र व भोवताली जमीन असल्यास त्या समुद्राला खंडातर्गत समुद असे म्हणतात.

🌿4. बेट - एखाद्या भूखंडाच्या सभोवताली सर्वच बाजूने पाणीच असेल तर, असा भूखंड बेट म्हणून ओळखला जातो.

 

🌿5. समुद्रधुनी - काही ठिकाणी पाण्याचा चिंचोळा भाग दोन भूखंडाच्यामध्ये पसरलेला असतो. ही चिंचोळी पाण्याची पट्टी सागराच्या दोन्ही भागाला जोडली जाते. त्याला समुद्रधुनी असे म्हणतात.

 

🌿6. संयोगभूमी - दोन खंडांना जो डणारा जमिनीचा चिंचोळा भाग म्हणजे संयोगभूमी होय.

 

. 🌿आखात - उपसागरांहूनही निमुळता असा समुद्राचा भाग तीन बाजूंनी जमिनीचे वेढला जातो तेव्हा त्यास आखात असे म्हणतात.

 

🌿8. खाडी - आखातापेक्षाही चिंचोळा जमिनीत घुसलेला समुद्राचा पट्टा म्हणजे खाडी होय.

 

🌿9. समुद्र किंवा सागर - महासागरापेक्षा आकाराने लहान असणार्‍या खार्‍या पाण्याच्या साठयाला समुद्र किंवा सागर असे म्हणतात. सागर हे महासागराचाच भाग असतो तर, काही समुद्र हे भुवेष्टित असतात.

उदा. अरबी समुद्र, भूमध्यसमुद्र, कॅस्पियन समुद्र

 

🌿10. उपसागर - खार्‍या पाण्याच्या ज्या जलाशयाला तीनही बाजूंनी जमिनीने वेढलेले असते त्या जलाशयाला उपसागर असे म्हणतात. उपसागर हा सागरापेक्षा लहान असतो. उदा. बंगालचा उपसागर

🔹भारतातील प्रमुख आदिवासीजमाती


जमात                  राज्य
अबोर                  अरुणाचल प्रदेश
आपातनी             अरुणाचल प्रदेश
आओ                  नागाल्यांड
अंगामी                 नागाल्यांड
कोल                   छत्तीसगढ
कोटा                   तामिळनाडू
मुंडा                    झारखंड
कोलाम                आंध्र प्रदेश
छुतीया                आसाम
चेंचू                     आंध्र प्रदेश
गारो                    मेघालय, आसाम, नागाल्यांड
बैगा                     छत्तीसगढ,झारखंड
भिल्ल                    राजस्थान, छत्तीसगढ
बदगा                   निलगिरी पर्वत तामिळनाडू
भोट                    हिमाचल प्रदेश
लेपचा                  सिक्कीम
वारली                  महाराष्ट्र
चकमा                  त्रिपुरा
गड्डी                     हिमाचल प्रदेश
जयंती                  मेघालय
बोदो                    आसाम
खासी                  आसाम, मेघालय, नागाल्यांड
गोंड                     महाराष्ट्र, झारखंड, छत्तीसगढ
लुशिया                 त्रिपुरा
मोपला                  केरळ
भुतिया                  उत्तरांचल
जारवा                   छोटे अंदमान
कुकी                    मणिपूर
कुरुख                  झारखंड, ओरीसा
अका,मिश्मी,         अरुणाचल प्रदेश
डाफला                अरुणाचल प्रदेश
कोरबा                 छत्तीसगड, महारष्ट्र
हो                       छोटा नागपूर
मुरीया                  बस्तर छोटा नागपूर
संथाल                  वीरभूम,झारखंड
गुज्जर                  हिमाचल प्रदेश
खोंड                     ओरिसा
मिकिर                  आसाम
उरली                  केरळ
मीना                    राजस्थान
ओरेओन              पश्चिम बंगाल, झारखंड
तोडा                    निलगिरी पर्वत तामिळनाडू

RBI ची कार्ये

🟣 परंपरागत कार्ये

१) चलननिर्मितीची मक्तेदारी
२) सरकारची बँक
३) बँकांची बँक
४) अंतिम ऋणदाता / अंतिम त्राता
५) निरसन गृह
६) पतनियंत्रण/किंमत स्थैर्य
७) परकीय चलन साठ्याचा सांभाळ
८) विनिमय दर स्थैर्य राखणे
९) अर्थविषयक आकडेवारी प्रसिद्ध करणे

🟠 पर्यवेक्षणात्मक कार्य

1) बँकांना परवाना देणे
२) शाखा परवाना पद्धती
३) बँकांची तपासणी
४) बँकांच्या कार्यपद्धतीचे नियंत्रण
५) बँकांच्या व्यवस्थापनावरील नियंत्रण
६) बँकांच्या विलीनीकरणवर नियंत्रण
७) वित्तीय पर्यवेक्षण मंडळ
तसेच, पर्यवेक्षण विभागाची स्थापना

  🟢 प्रवर्तनात्मक कार्ये

१) व्यापारी बँकव्यवसायाचे प्रवर्तन
२) सहकारी बँकव्यवसायाचे प्रवर्तन
३) कृषी व ग्रामीण पतपुरवठ्याचे प्रवर्तन
४) औद्योगिक वित्तपुरवठ्याचे प्रवर्तन
५)निर्यात वित्तपुरवठ्याचे प्रवर्तन

चलनाचे अवमूल्यन


🅾अवमूल्यन - चलनाचे अवमूल्यन म्हणजे एखाद्या चलनाची विदेशी चलनाच्या परिमाणात निर्धारित केलेली चालू किंमत कमी करणे. अवमूल्यन झालेल्या चलनाची अंतर्गत (स्वदेशातील) क्रयशक्ती कमी होत नाही, हे महत्त्वाचे. रु. ६८ ला एक डॉलर या दराऐवजी रु. ७० ला एक डॉलर मिळू लागला, असे धोरण सरकारने जाहीर केले म्हणजे 'रुपयाचे डॉलर-चलनात अवमूल्यन झाले', असे म्हणता येईल.

🅾आंतरराष्ट्रीय देवघेवींच्या ताळेबंदातील मूलभूत असमतोल नाहीसा करण्यासाठी निर्यातीत वाढ व आयातीत घट करणे आवश्यक ठरते. त्यासाठी योजण्यात येणार्‍या अनेक उपायांपैकी अवमूल्यन हा दीर्घ-परिणाम उपाय मानतात. हा असमतोल तात्पुरता नसून दीर्घकाळ चालू राहिला आणि आयातनिर्यातीमधील तूट भरून काढण्यासाठी परदेशी मदत व कर्जे यांवर बराच काळ विसंबून राहावे लागले, की अवमूल्यनाचा अवलंब केला जातो. चलनवाढही मूलभूत असमतोलास कारणीभूत ठरते. चलनाचे अवमूल्यन झाले म्हणजे आयात महाग होते व निर्यात स्वस्त होते.

🧩उदा., एका डॉलरची वस्तू आयात करण्यास पूर्वी रु. ६८ द्यावे लागत असल्यास, अवमूल्यनानंतर त्यासाठी रु. ७० द्यावे लागतात. उलट अमेरिकेतील आयातदारास एका डॉलरमध्ये रु. ६८ च्या वस्तूऐवजी रु.७० किंमतीच्या वस्तू मिळतात. साहजिकच, भारताची आयात कमी होण्यास व निर्यातीस चालना मिळण्यास मदत होते.

🅾चलनाचे अंतर्गत मूल्य कमी झालेले असताना विनिमय-दर पूर्वीचाच राहिला, तर त्या चलनाचे अधिमूल्यन झाले, असे मानतात.

🅾आयात मालाची अंतर्गत आणि निर्यात मालाची परदेशातील मागणी लवचिक असेल, तरच अवमूल्यनाचे उद्दिष्ट साध्य होते. अवमूल्यन यशस्वी होण्या-साठी सरकारी खर्चात काटकसर, करांमध्ये वाढ, खाजगी खर्चांवर नियंत्रण, वस्तूंचे नियंत्रित दर कमी करणे, हे व भावपातळी खाली आणण्यासाठी आवश्यक ते अन्य उपाय योजणे आवश्यक असते. एका देशाने अवमूल्यन केल्यानंतर त्या देशाशी व्यापारसंबंध असणाऱ्या अनेक देशांनी लागोपाठ आपल्या चलनांचे अवमूल्यन केले, तर मात्र त्यापासून कोणासच फायदा मिळत नाही; उलटपक्षी व्यापार-संकोच होतो.

🅾अवमूल्यनामुळे अंतर्गत भाववाढ होण्याची संभाव्यता दृष्टिआढ करून चालणार नाही. निर्यातदारांचे वाढते उत्पन्न, निर्यात वाढल्याने व आयात कमी झाल्याने वस्तूंचा कमी झालेल पुरवठा, रोजगारीतील वाढ इ. कारणांमुळे तत्काळ भाववाढ होण्याची शक्यता असते. शिवाय अवमूल्यनाचा खरा अर्थ न समजल्यामुळे आणि स्वार्थ साधण्यासाठी व्यापारी, चलनाचे अंतर्गत मूल्य कमी झाले आहे असा भ्रम निर्माण करून, भाव वाढवितात असा सर्वसाधारण अनुभव आहे. म्हणूनच भाववाढ रोधण्याचे उपाय महत्त्वाचे ठरतात. देशात गुंतलेले परकीय भांडवल परत बाहेर जाऊ नये, हादेखील अवमूल्यनाचा एक हेतू असतो.

🅾भाववाढ, युद्धकाळात वाढलेले परकीय कर्जांचे ओझे व आंतरराष्ट्रीय देवघेवींच्या ताळेबंदातील असमतोल ह्यांतून बाहेर पडण्यासाठी १८ सप्टेंबर १९४० रोजी इंग्लंडने आंतरराष्ट्रीय चलननिधीच्या परवानगीने पौंडाचे ३०.५ टक्के अवमूल्यन केले. यामुळे पौंडाचे किंमत ४.०३ डॉलर होती, ती २.८० डॉलर झाली. भारताची आयतनिर्यात बव्हंशी इंग्लंडवर व अन्य राष्ट्रकुल देशांवर अवलंबून असल्याने व पौंडाच्या अवमूल्यनाने भारताच्या निर्यातीत फार मोठी घट होणे अटळ ठरल्याने, भारताला पौंड-अवमूल्यनानंतर लगोलग रुपयाचे तितक्याच प्रमाणात अवमूल्यन करावे लागले. रुपया व पौंड यांमधील विनिमय-दर पूर्वीइतकाच म्हणजे एक शिलिंग सहा पेन्स राहिला, पण डॉलरची रुपयातील किंमत ३.३१ वरून ४.७६ वर गेली. भारताला १९४९ च्या अवमूल्यनामुळे फायदा झाला नाही; पण तत्कालीन अर्थमंत्री डॉ. जॉन मथाई यांनी म्हटल्याप्रमाणे तो केवळ संरक्षणात्मक पवित्रा होता.

🅾तिसर्‍या पंचवार्षिक योजनेच्या अखेरीच्या काळात भारताच्या आंतरराष्ट्रीय देवघेवींच्या ताळेबंदातील तूट वाढत गेली. परदेशी हुंडणावळीची चणचण, अंतर्गत भाववाढ, रुपयाचे ढासळलेले मूल्य यांमुळे आंतरराष्ट्रीय चलननिधीच्या सल्ल्यानुसार भारताने ६ जून १९६६ रोजी रुपयाचे ३६.५ टक्क्यांनी अवमूल्यन केले. डॉलरची किंमत रु. ४.७६ होती ती रु. ७.५० झाली व पौंडाची किंमत रु. १३.३३ होती ती रु. २१ झाली. निर्यातवाढ व्हावी, परकीय भांडवल-गुंतवणुकीस उत्तेजन मिळावे, आणि भारत साहाय्य-मंडळ (एड इंडिया क्लब) आणि जागतिक बँक यांसारख्या आंतर-राष्ट्रीय संघटनांकडून भारताच्या चौथ्या पंचवार्षिक योजनेस अधिक मदत मिळविता यावी हे अवमूल्यनाचे उद्देश होते. भारताच्या आंतरराष्ट्रीय देवघेवींच्या ताळेबंदातील असमतोलाचा ताण बराच काळ असह्य होत चालला असूनही या वेळी हे अवमूल्यन अनपेक्षित होते. परकीय दडपणामुळे ते केले असावे, असा आरोप काहींनी केला.

🦋🦋🦋🦋🦋🦋🦋🦋🦋🦋🦋🦋🦋🦋

🏦 बँक शीर्ष वाक्य 🏦

◼️भारतीय स्टेट बैंक - With you all the way, Pure Banking Nothing Else, The Nation banks on us

◼️भारतीय महिला बैंक – Empowering Women

◼️बैंक ऑफ बड़ौदा - India’s International Bank

◼️इलाहाबाद बैंक - A Tradition of Trust

◼️केनरा बैंक – Together We Can

◼️ बैंक ऑफ महाराष्ट्र - One family one bank

◼️ IDBI Bank – Banking For All, “Aao Sochein Bada”

◼️सेंट्रल बैंक – “Central To you Since 1911”, Build A Better Life Around Us

◼️ आंध्रा बैंक – Where India Banks, For all your needs

◼️देना बैंक - Trusted Family Bank

◼️ECGC Bank – You focus on exports. We cover the risks

◼️बैंक ऑफ इंडिया - Relationship beyond banking

◼️यस बैंक – Experience our Expertise

◼️इंडियन ओवरसीज बैंक – Good people to grow with

◼️पंजाब नेशनल बैंक - The name you can bank upon

◼️यूनियन बैंक – Good People to Bank with

◼️ओरिएंटल बैंक – Where every individual is committed

◼️यूको बैंक – Honours Your Trust, Owners your trust

◼️इंडियन बैंक – Your Tech- Friendly Bank, Taking Banking Technology to Common Man

◼️यूनाइटेड बैंक – The Bank that begins with “U”

◼️कॉर्पोरेशन बैंक – A Premier Public Sector Bank

◼️फेडरल बैंक : Your Perfect Banking Partner

◼️एक्सिस बैंक – Badhti Ka naam Zindagi

◼️ICICI Bank – Hum Hai Na, Khyal Apka

◼️HDFC Bank - We understand your world indeed

◼️विजया बैंक - A friend you can bank upon

◼️HSBC - The world’s local bank, We Understand Your World

◼️सिंडिकेट बैंक : Your Faithful And Friendly Financial Partner

◼️पंजाब एंड सिंध बैंक – Where service is a way of life

◼️जम्मू काश्मीर बँक : Serving to Empower

Latest post

ठळक बातम्या.१२ मार्च २०२५.

१. नियतकालिक कामगार शक्ती सर्वेक्षण (PLFS) २०२४  - सांख्यिकी आणि कार्यक्रम अंमलबजावणी मंत्रालयाने जारी केला. - सध्याच्या साप्ताहिक स्थितीतील...