संयुक्त राष्ट्रसंघ शैक्षणिक, वैज्ञानिक व सांस्कृतिक संघटना (UNESCO) जागतिक वारसा स्थळे या यादीची 1972 साली स्थापना झाली. ती वारसा स्थळे UNESCO जागतिक वारसा परिषदेत वर्णन केल्याप्रमाणे सांस्कृतिक किंवा नैसर्गिक वारसा असलेली महत्त्वाची ठिकाणे असतात.18 एप्रिल जागतिक वारसा दिन म्हणून साजरा केला जातो.
आता भारतात एकूण 38 जागतिक वारसा स्थळे आहेत, त्यात 30 सांस्कृतिक स्थळे, 7 नैसर्गिक ठिकाणे आणि एक मिश्रित ठिकाण आहे. सर्वाधिक जागतिक वारसा स्थळे असण्यामध्ये भारत हा जगात सहाव्या क्रमांकाचा देश आहे.
▪️सांस्कृतिक
1) आग्र्‍याचा किल्ला, आग्रा, उत्तरप्रदेश
2) अजिंठा लेणी, महाराष्ट्र
3) नालंदा विद्यापीठ (महाविहार), बिहार
4) बौद्ध स्मारक, सांची, मध्यप्रदेश (1989)
5) चपानेर-पावागढ इतिहास संशोधन उद्यान, गुजरात
6) छत्रपती शिवाजी टर्मिनस, मुंबई, महाराष्ट्र
7) गोव्याचे चर्च आणि कॉन्व्हेंट
8) एलिफंटा लेणी/घारापुरीची लेणी, मुंबई, महाराष्ट्र
9) एलोरा / वेरूळ लेणी, महाराष्ट्र
10) फत्तेपूर सिक्री, उत्तरप्रदेश
11) चोला राजांची मंदिरे, तमिळनाडू
12) हपीमधील मंदिरे, कर्नाटक
13) महाबलीपुरममधील मंदिरे, तामिळनाडू
14) पट्टदकलमधील मंदिरे, कर्नाटक
15) राजस्थानामधील पर्वतीय किल्ले
16) अहमदाबाद हे ऐतिहासिक शहर
17) हमायूनची कबर, दिल्ली
18) खजुराहो, मध्यप्रदेश
19) महाबोधी मंदिर, बोध गया, बिहार
20) भारतातली पर्वतीय रेल्वे (दार्जिलिंग रेल्वे, कालका-शिमला रेल्वे व नीलगिरी पर्वतीय रेल्वे)
21) कतुब मिनार, दिल्ली
22) राणी की वाव, पटना, गुजरात
24) लाल किल्ला, दिल्ली
25) दगडी निवारे, भिमबेतका, मध्यप्रदेश
26) कोणार्क सूर्य मंदिर, कोणार्क, ओडिशा
27) ताज महाल, आग्रा, उत्तरप्रदेश
28) ल कोर्बुझियरचे वास्तू कलाकृती, चंदीगड
29) जतर मंतर, जयपूर
30) मुंबईची व्हिक्टोरियन गॉथिक अँड आर्ट डेको एन्सेम्बल ही इमारत
▪️नसर्गिक
1) ग्रेट हिमालयन राष्ट्रीय उद्यान, कुल्लू, हिमाचल प्रदेश
2) काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान, आसाम
3) मानस राष्ट्रीय उद्यान, आसाम
4) कवलदेव राष्ट्रीय उद्यान, राजस्थान
5) सदरबन राष्ट्रीय उद्यान, पश्चिम बंगाल
6) नदादेवी राष्ट्रीय उद्यान व व्हॅली ऑफ फ्लॉवर्स राष्ट्रीय उद्यान, उत्तराखंड
7) पश्चिम घाट (सह्यांद्री पर्वतरांगा)
▪️मिश्र
1) खांगचेंडझोंगा राष्ट्रीय उद्यान, सिक्किम
▪️UNESCO बाबत
संयुक्त राष्ट्रसंघ शैक्षणिक, वैज्ञानिक व सांस्कृतिक संघटना (UNESCO) ही फ्रांसची राजधानी पॅरिस शहरात असलेली संयुक्त राष्ट्रसंघाची शिक्षण, नैसर्गिक विज्ञान, सामाजिक/मानवशास्त्र, सांस्कृतिक आणि संचार/माहिती या पाच प्रमुख क्षेत्रांमध्ये कार्य करणारी एक विशेष संघटना आहे. स्थळांना ‘जागतिक वारसा’ हा दर्जा UNESCOकडून दिला जातो. या संघटनेची स्थापना दि. 16 नोव्हेंबर 1945 रोजी लंडन (ब्रिटन) येथे करण्यात आली. भारतासह 195 देश या संघटनेचे सदस्य आहेत आणि 10 सहकारी सदस्य आहेत.
