चालू घडामोडी :- 01 जानेवारी 2024

◆ डॉ. नितीन करीर हे महाराष्ट्र राज्याचे 47वे मुख्य सचिव असणार आहेत.

◆ भारत सरकारने 2024 वर्षापर्यंत देशातील प्रत्येक गावाततील घरात नळाद्वारे पाणी पोहचविण्याचे उद्दीष्टे ठेवले आहे.

◆ सध्या देशातील 72.29 टक्के घरामध्ये नळाद्वारे पाणी पोहचले आहे.

◆ देशातील ग्रामीण भागातील 28 टक्के घरात अजून नळाद्वारे पाणी पोहचले नाही.

◆ लखबीर सिंग लांडा ला भारत देशाने अंतरराष्ट्रीय दहशतवादी म्हणून घोषीत केले आहे.

◆ Production linkd intenshiv अर्थात PIL ही औषध क्षेत्रातील योजना आहे.

◆ Production linkd intenshiv या योजेअंतर्गत देशाच्या औषध क्षेत्रात 25000 कोटी रुपयांची गुंतवणूक झाली आहे.

◆ जम्मू आणि काश्मीर मधील तेहरिक ए हुरियक संघटनेवर केंद्र सरकारने 5 वर्षे बंदी घातली आहे.

◆ भारताच्या 16 व्या वित्त आयोगाच्या सचिवपदी ऋत्विक रंजनम पांड्ये यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे.

◆ भारताच्या 16 व्या वित्त आयोगाच्या शिफारशी ची अमलबजावणी 1 एप्रिल 2026 पासून होणार आहे.

◆ कुमार गटाच्या 42 व्या राष्ट्रिय खो खो स्पर्धेचे विजेतेपद मुले आणि मुली गटात महाराष्ट्र राज्याने पटकावले आहे.

◆ महाराष्ट्र राज्याने सलग नव्यांदा कुमार गटाच्या राष्ट्रीय खो खो स्पर्धेचे विजेतेपद पटकावले आहे.

◆ 42 व्या कुमार राष्ट्रीय खो खो स्पर्धा छत्तीसगड राज्यात आयोजित करण्यात आल्या होत्या.

◆ देशातील पहिली अमृत भारत एक्सप्रेस रेल्वे अयोध्या ते दरभंगा पर्यंत सुरु झाली आहे.

◆ अयोध्या ते दरभंगा या पाहिल्या अमृत भारत एक्सप्रेस रेल्वे चे उद्घाटन नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते करण्यात आले आहे.

━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━

तलाठी सराव प्रश्नपत्रिका

1)) गडी *गावरानात* गुरे घेउन गेला आहे. अधोरेखित शब्द कोनत्या प्रकारात येतो?

१) सामासिक शब्द✔️

२) अभ्यस्त शब्द

३) तत्सम शब्द

४) तद्भव शब्द

2) पर्यायातील " तोळवा " या शब्दाचा समानार्थी नसलेले शब्द कोनता?

१) धष्टपुष्ट शरिर

२) तोष✔️

३) लंबक

४) तुळई

3) ' हेमाने दारापुढे सुंदर रांगौळी काढली. या वाक्यातील अव्यय प्रकार ओळखा?

१) शब्दयोगी अव्यय✔️

२) उभयान्वयी अव्यय

३) क्रियाविशेशन अव्यय

४) केवलप्रयोगी

4) पुढील वाक्याचा प्रयोग सांगा.

" पारीजातकाची योजना करनारा कवी खरोखरच कल्पक असला पाहिजे."

१) कर्तरी प्रयोग✔️

२) कर्मनी प्रयोग

३) भावे प्रयोग

४) संकिर्ण प्रयोग

5) " भाकरी " हा शब्द मराठीत कोनत्या भाषेतुन आला आगे?

१) कानडी✔️

२) डच

३) पोर्तुगीज

४) अरबी

6) हल्ली *सज्जन मित्र* मिळने कठीन झाले आहे. अधोरेखित शब्दाचा विशेषन प्रकार ओळखा.

१) साधित विशेषन

२) नामसाधित विशेषन✔️

३) अविकारी विशेषन

४) परिनाम दर्शक विशेशन

7) ' घरी ' या शब्दाची विभक्ती कोनती?

१) षष्ठी

२) प्रथमा

३) द्वितिया

४)सप्तमी✔️

8) मुलांनी शिस्तित चालावे.प्रयोग ओळखा.

१) कर्मनी

२) अकर्मक कर्तरी

३) भावे✔️

४) सकर्मक कर्तरी

9) ' गजानन ' या शब्दाचा समास ओळखा.

१) तत्पुरुष

२) बहुव्रिही✔️

३) द्विगु

४) मध्यमपदलोपी

10) ' जो अभ्यास करील तो उत्तीर्ण होइल ' वाक्याचा प्रकार ओळखा.

१) केवल वाक्य

२) संयुक्त वाक्य

३) मिश्रवाक्य✔️

४) आज्ञार्थी वाक्य

11) 'लक्ष्मीकांत ' या शब्दाचा समास ओळखा.

१) बहुव्रिही✔️ 

२) कर्मधार्य

३) तत्पुरुष 

४) अव्ययीभाव

12) कपिलाषष्ठीचा योग येणे या वाक्याचा अर्थ ओळखा.

१) अत्यंत उत्सुक असने

२) जबाबदारी स्विकारने

३) दुर्मिळ संधी मिळने✔️

४) माघार घेने

13) कवितेचे रस किती आहेत?

१) चार

२) पाच

३) नऊ✔️

४) सात

14) " भाटी " शब्दाच्या विरुद्धलिंगी शब्द कोनता.

१) भट

२) भाट

३) कुत्रा

४)बोका✔️

15) खालीलपैकी दंततालव्य वर्ण कोनता.

१) ज्

२) र

३) ग

४) म्

16) खालील संयुक्त वाक्य कोनत्या प्रकारचे आहे

" सगळे काही त्याला माहित आहे, पण लक्षात कोन घेतो?

१) न्युनत्वबोधक✔️

२) परिनामबोधक

३) विकल्पबोधक

४) समुच्तयबोधक

17) " र् " या व्यंजनाची जोडाक्षरे लिहन्याच्या किती पद्धती आहेत.

१) पाच 

२) चार✔️

३) एक

४) तिन

18) खालील शब्दातुन " कटक " या अर्थाचा शब्द कोनता?

१) युद्ध✔️

२) सैन्य

३) राजा

४) सेनापती

19) समानार्थी शब्द ओळखा. " *अभिनिवेश* "

१) जोम✔️

२) अभिनय

३) प्रवेश 

४) अभियान

20) ---- Yamuna is ---- tributary of the gangas.

1) The , A✔️

2) no article ,a

3) The , an

4) The, the

21) I met him ----- accident during my visit ------ Mumbai.

1) in , to

2) by ,to✔️

3) on,in

4) an,in

22) Use correct word in the sentence .

We ------ obey our parents.

1) should

2) will

3) can

4) must✔️

23) The meaning of beech--

1) sea shore

2) a tree✔️

3) an animal

4) a vegetable

24) choose the correct word from the following.

1) commutes

2) committee✔️

3) committing

4) committee

25) The important thing is ------ listen ------ them and change our ways.

1) to , to✔️

2) to, for

3) to, with

4) to, no article

26) Select the correct meaning of the word " error"

1) wrong

2) true

3) incorrect

4) mistake✔️

27) महाराष्ट्रात एकुण किती जिल्हा परिषदा आहेत?

१) ३६

२) ३४✔️

३) ३५

४) ३३

२८) वातावरनात ऑक्सीजन वायुचे प्रमान किती टक्के असते?

१) २३%

२) ४०%

३) ९८%

४) २१%✔️

२९)़मलेरिया आणि डास यांच्यातील संबंध कोन्या शास्त्रज्ञाने स्पष्ट केला?

१) लुई पाष्चर

२) रोनॉल्डरॉस✔️

३) बेनडेर

४) डिओडर श्वान

३०) मानवी नाडीचे प्रती मिनीट किती ठोके पजतात?

१) ७२✔️

२) ६०

३) ४०

४) ३०

३१) टंगस्टन धातू किती अंश तापमानास वितळतो?

१) २०००°

२) १०००°

३) ३०००°✔️

४) १५००°

३२) कोनत्या रोगाचा प्रसार पान्यामार्फत होतो?

१) काविळ

२) अतिसार

३) विषमज्वर

४) यापैकी सर्व✔️

३३) नॉनस्टीक भांड्यावर कशाचा थर असतो?

१)टेफ्लॉन✔️

२) जिप्सम

३) इथिलीन

४) फॉक्झिन

३४) मानवी शरीरात पान्याचे प्रमान किती असते?

१) ६५%✔️

२) ८०%

३) ६०%

४) ४०%

३५) मानवी़ शरिरातील सर्वात मोठी ग्रंथी कोनती?

१) यकृत✔️

२) किडनी 

३) फुफ्फुस

४) र्हदय

३६) भारताचे गवर्नर जनरल केंव्हापासुन व्हॉइसरॉ़य म्हनुन ओळखले जाउ लागले?

१) १८५५

२) १८५६

३) १८५७

४) १८५८✔️

३७) सत्यशौधक समाजाचे मुखपत्र कोनते?

१) सुधारक

२) केसरी

३)दिनबंधू✔️

४) प्रभाकर

३८) डॉ.आंबेडकरांनी मनुस्मृतिचे दहन कोठे केले?

१) नाशिक 

२) मुंबई

३) रत्नागिरी

४) महाड✔️

३९)पुन्याचा प्लेग कमिशनर रँड याची हत्या १८९७ मध्ये कोणी केली?

१) वासुदेव बळवंत फडके

२) अनंत कान्हेरे

३) दामोदर हरीचाफेकर✔️

४) सुरेंद्र बोस

४०) सह्याद्रीच्या पुर्वेकडील प्रदेश काय म्हनुन ओळखला जातो?

१) अति पर्जन्याचा प्रदेश

२) पर्जन्य छायेचा प्रदेश✔️

भूकंप लहरी :

» ज्या वेळी भूकंप होतो, त्या वेळी भूकवचात मोठय़ा प्रमाणात हालचाली होतात व मोठय़ा प्रमाणात कंप निर्माण होतात. यांनाच ‘भूकंप लहरी’ असे म्हणतात.

■ नाभी (Focus) : 

» भूकंप झाल्यावर भूकवचातील ज्या स्थानापासून उगम पावून सर्वदूर पसरतात, त्या स्थानास भूकंप केंद्र किंवा नाभी म्हणतात.

■ अधीकेंद्र (Epicentre) : 

» नाभीच्या अगदी वर क्षितिजाजवळच्या लंब रेषेवर पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर जो िबदू मिळतो, त्याला ‘अधीकेंद्र’ असे म्हणतात. भूकंपकेंद्रापासून निघणाऱ्या भूकंप लहरींचा सर्वात अधिक प्रभाव अधीकेंद्राच्या निकट दिसून येतो. अधिकेंद्रापासून जसजसे अंतर वाढत जाते, तसेतसे भूकंपाची तीव्रता कमी कमी होत जाते.

■ भूकंप अधिलेख (Seismogram) :-  

» भूकंप लहरींचा अभ्यास भूकंप अभिलेखांवरून करता येतो. भूकंप लहरींचे तीन प्रकार पडतात-  प्राथमिक लहरी, दुय्यम लहरी, भूपृष्ठ लहरी.

भूकंप लहरींचे प्रकार :- 

■ प्राथमिक लहरी (P waves) : 

» प्राथमिक लहरींचा वेग इतर सर्व लहरींपेक्षा जास्त असतो. 

» प्राथमिक लहरी या स्थायुरूप व द्रव्यरूप पदार्थावरून प्रवेश करू शकतात. 

» प्राथमिक लहरी या ध्वनी लहरींप्रमाणे असतात. 

» यात कणांचे कंपन लहरींच्या संचरण दिशेने घडून येते.

■ दुय्यम लहरी (S waves) : 

» दुय्यम लहरी या प्रकाश लहरींप्रमाणे असून यात कणांचे कंपन संचरण दिशेशी समलंब दिशेने घडून येते. 

» दुय्यम लहरी या घनपदार्थापासून जाऊ शकतात; परंतु द्रवरूप पदार्थातून त्या जाऊ शकत नाहीत. 

» सर्व साधारणपणे त्यांचा वेग प्राथमिक लहरींच्या वेगापेक्षा निम्मा असतो.

■ भूपृष्ठ लहरी (L waves) : 

» भूपृष्ठ लहरी या भूपृष्ठांवरूनच सागरी लहरींप्रमाणे प्रवाहित होतात. 

» सर्व भूकंप लहरींमध्ये भूपृष्ठ लहरी या अधिक विनाशक असतात. 

» भूपृष्ठांवरून अधिक खोलवर या लहरी प्रवास करू शकत नाही. 

» भूपृष्ठ लहरी पृथ्वीपासून आरपार न जाता पृथ्वीगोलाला फेरी मारतात. 

» भूकंप अभिलेखावर या लहरींची नोंद सर्वात शेवटी होते.

_____________________

■ रिश्टर स्केल (Richter Scale) : 

» अमेरिकन भूकंप शास्त्रज्ञ चार्ल्स रिश्टर यांनी १९३५ साली भूकंपाच्या लहरींची तीव्रता मोजण्यासांठी रिश्टर प्रमाण शोधून काढले. याच्या साह्य़ाने भूकंपाच्या तीव्रतेची सातत्याने नोंद केली जाते. याच्या कक्षा एक ते नऊ या दरम्यान असतात.

■ भूकंपाचे जागतिक वितरण 

■पॅसिफिक महासागराचा पट्टा : 

» जगातील ६५% भूकंप प्रदेश पॅसिफिक महासागराच्या सभोवतालच्या पट्टय़ात आढळतो. 

» याला प्रशांत महासागरातील पट्टा किंवा अग्निकंकण (Rings of Fire) असे म्हणतात. 

» यात इंडोनेशिया, फिलिपाइन्स, जपानची बेटे, कामचटका द्वीपकल्प व पूर्व सबेरियातील काही भाग येतो. 

» भूकंपाचा हा पट्टा उत्तर अमेरिकेत आल्प्सपासून रॉकीज पर्वत दक्षिण अमेरिकेत अँडीज पर्वताला अनुसरून पुढे अंटाक्र्टिका खंडापर्यंत गेलेला आहे. 

» या भागातच असलेल्या जपानच्या हांशू बेटांवर जगातील सर्वात जास्त विद्धंसक भूकंप होतात.

■ मध्य अटलांटिक पट्टा  : 

» या पट्टय़ात अटलांटिक महासागरातील मध्य अटलांटिक रिझ आणि रिझजवळील काही बेटांचा समावेश होतो. 

» येथे सर्वसाधारणपणे मध्यम तीव्रतेच्या भूकंपाची नोंद झालेली आहे.

■ भूमध्य सागरीय पट्टा : 

» या पट्टय़ाचा विस्तार अटलांटिक महासागरातील जलमग्न पर्वतरांगेपासून होऊन भूमध्य समुद्राभोवती पसरलेला आहे.

राज्यसेवा पूर्वसाठी असलेल्या कम्बाईन पूर्वपेक्षा वेगळ्या घटकांचा अभ्यास कसा करावा?

१. प्राचीन आणि मध्ययुगीन भारत.

हा घटक संपूर्णपणे राज्यसेवा पूर्व साठी आयोग विचारतो. यावर येणाऱ्या प्रश्नांची संख्या निश्चित नसते. सर्वसामान्यपणे दोन ते सात प्रश्न या घटकावर विचारले जातात. संपूर्ण प्राचीन आणि मध्ययुगीन भारताचा इतिहास करणे शक्य नसल्यास त्यातील काही महत्त्वाचे घटक करून जाणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ... हडप्पा संस्कृती, वैदिक संस्कृती, महाजनपदे, मौर्य कालखंड, गुप्त कालखंड भारतातील विविध घराणे इत्यादी.  या घटकांचा अभ्यास करण्यासाठी तामिळनाडू state board book किंवा लुसेंट सामान्य ज्ञान चे पुस्तक वापरावे. महाराष्ट्रातील अकरावीचे स्टेट बोर्ड देखील चांगला सोर्स आहे.

२. पर्यावरण-

या घटकावर आयोग राज्यसेवा पूर्व साठी आतापर्यंत पाच प्रश्न विचारत होता. पर्यावरणाचे प्रश्न हे बहुतांशी भूगोलाच्या दृष्टीने विचारले जातात. त्यामुळे त्यातील साधारणता निम्मे प्रश्न हे भूगोलाच्या अभ्यासक्रमामध्ये कव्हर होतात. पर्यावरणामध्ये -
1) मूलभूत संकल्पना (जसे की परिसंस्था, पर्यावरणीय परिस्थितीकी, नॅशनल पार्क इ.),
2) जैवविविधता (Biodiversity Hotspot, IUCN Redlist इ.),
3) हवामान बदल (UNFCC, UNCBD, UNCCD, Kyoto Protocol यांचेसारख्या आधुनिक जागतिक करार)
या घटकांवर आयोगाचे विशेष लक्ष आहे.
यांची तयारी करण्यासाठी बाजारातील कोणतेही एक संदर्भ पुस्तक वापरावे.

3) भूगोल-

यामध्ये पहिला मुख्य मुद्दा म्हणजे राज्यसेवा पूर्वसाठी आयोग प्रामुख्याने प्राकृतिक भूगोलावरती भर देते. यामध्ये भूरूपशास्त्र (geomorphology), जलावरण (oceanography) आणि वातावरण (climatology) या तीन उपघटकांवर आयोग सर्वसामान्यपणे सहा ते नऊ प्रश्न विचारते. खरंतर राज्यसेवा पूर्व जवळपास 70 टक्के भूगोल या तीन घटकांवर आधारित आहे. त्यामुळे या तीन घटकांमधूनच सुरुवात करावी. त्यांची तयारी करण्यासाठी इयत्ता अकरावी ची फिजिकल भूगोलाची Fundamentals of Physical Geography ही एनसीईआरटी वापरावी.
यातील दुसरा मुद्दा म्हणजे भारताच्या भूगोलाचा अभ्यास. यावर आयोग दोन ते तीन प्रश्न विचारतो. त्यांचा अभ्यास करण्यासाठी अकरावीची ncert - India Physical Environment हा पुरेसा संदर्भ आहे.
भूगोलाच्या बाबतीत शेवटचा मुद्दा सांगायचं झालं तर महाराष्ट्राच्या भौगोलिक परिस्थितीवर आयोग साधारणतः दोन ते तीन प्रश्न विचारतो. त्यासाठी सौदी सरांचे महाराष्ट्र भूगोल अथवा अन्य कोणतेही बाजारातील एखादे पुस्तक आपण संदर्भासाठी घेऊ शकतो.

4) Economy

संयुक्त पूर्व परीक्षा आणि राज्यसेवा पूर्व परीक्षा यांमध्ये इकॉनोमी मध्ये बराच फरक जाणवतो. राज्यसेवा पूर्व मध्ये आयोग संकल्पनात्मक प्रश्न विचारतो तर संयुक्त पूर्व परीक्षेमध्ये आयोग factual data विचारतो.
राज्यसेवा पूर्व परीक्षा मध्ये समावेशन, लोकसंख्या, शाश्वत विकास, पंचवार्षिक योजना या घटकांवय प्रामुख्याने प्रश्न विचारला जातो. या घटकांवर तयारी कशी करावी याबाबत आपण चॅनलवरती जुन्या पोस्ट केलेले आहेत. त्या एकदा वाचून घ्या.

5) Polity-

यासाठी लक्ष्मीकांत सरांचे पुस्तक अत्यंत उत्तम संदर्भ पुस्तक आहे. या विषयाचे प्रश्न राज्यसेवा पूर्वचा अभ्यास करत असताना थोडेसे राष्ट्रीय पातळीकडे झुकलेले दिसतात. तसेच चालू घडामोडींच्या अनुषंगाने देखील राज्यसेवा पूर्वला. पॉलिटीचे प्रश्न विचारतात. याव्यतिरिक्त राज्यसेवा पूर्व चे प्रश्न हे Multiple Choice Questions असतात.

बाकी General Science आणि Current Affairs साठी तुम्ही कंबाईन पूर्व साठी जसा अभ्यास केला होता तसाच करा. फक्त General Science साठी प्रश्नांची संख्या जास्त, वैज्ञानिक गणितांचा समावेश एवढाच काय तो फरक.

विज्ञानाच्या अभ्यासासाठी लुसेंट हा सर्वोत्तम source वाटतो.
तर चालू घडामोडी साठी बाजारातील कोणतेही एका प्रकाशनाचे पुस्तक वापरावे.

राज्यसेवा पूर्व परीक्षेच्या तयारीसाठी खूप खूप शुभेच्छा. 💐💐

विज्ञानाशी संबंधित महत्त्वाचे प्रश्न

1: - स्नायूंमध्ये कोणते ऍसिड साचल्याने थकवा जाणवतो?

उत्तर: - लॅक्टिक ऍसिड

२: - द्राक्षात कोणते आम्ल आढळते?

उत्तर: - टार्टरिक ऍसिड

3: - कर्करोगाशी संबंधित आजारांचा अभ्यास म्हणतात

उत्तर: -ऑरगेनोलॉजी

4: - मानवी शरीरातील सर्वात लांब पेशी कोणती आहे?

उत्तर: - मज्जातंतूचा पेशी

5 .: - दात प्रामुख्याने कोणत्या पदार्थापासून बनलेले असतात?

उत्तर: - डेन्टाईनचे

6.: - कोणत्या जंतूंचा आकार पायातील चप्पल प्रमाणे असतो?

उत्तर: - पॅरामेटीयम

7: - गांडुळात किती डोळे आहेत?

उत्तर: - एकटा नाही

8: - गाजर कोणत्या व्हिटॅमिनचे समृद्ध स्रोत आहे?

उत्तर: - व्हिटॅमिन ए

9: - प्रथिने कोणत्या पदार्थामध्ये आढळत नाही?

उत्तर: - तांदूळ

10.: - मानवी मेंदूचे वजन किती ग्रॅम आहेत?

उत्तर 1350 ग्रॅम

एल निनो म्हणजे काय?

अमेरिकेच्या नॅशनल ओशनिक अँड अॅटमॉस्फेरिक अॅडमिनिस्ट्रेशन या संस्थेकडून अलीकडेच प्रकाशित करण्यात आले आलेल्या अहवालानुसार जून ते ऑगस्ट या काळात 'एल निनो'ची परिस्थिती उद्भवण्याचा अंदाज आहे. भारतात जून ते ऑगस्ट या काळात जवळपास 60 टक्के एल निनो परतण्याचा संस्थेचा अंदाज आहे.

भारतीय हवामानशास्त्र विभाग (IMD) कडून प्राप्त माहितीनुसार हवामानाची जी सध्याची स्थिती आहे, त्यावरून असे दिसून येते की कमकुवत एल निनोच्या संदर्भात इशारा करीत आहे. येत्या दोन ते तीन महिन्यांपर्यंत ही स्थिती राहण्याचा अंदाज आहे. एप्रिल महिन्याच्या मध्यात आणि मेच्या शेवटपर्यंत याबाबत स्पष्टता मिळणार. तेव्हाच पावसावरील त्याच्या प्रभावाबाबत स्पष्टता दिली जाऊ शकणार.

▪️एल निनो म्हणजे काय?

डिसेंबर महिन्यात दक्षिण अमेरिकेतील किनारपट्टी भागात प्रशांत महासागराच्या पाण्याचे तापमान नेहमीपेक्षा अचानक वाढते. त्यामुळे होणाऱ्या हवामानबदलास एल निनो म्हणतात.

एल निनो प्रशांत महासागरात तयार होणारा एक जलवायू चक्र आहे, ज्याचा प्रभाव जगभरातल्या हवामानावर पडतो. हा चक्र तेव्हाच सुरू होतो जेव्हा पश्चिम उष्णकटिबंधीय प्रशांत महासागरात गरम पाणी दक्षिण अमेरिकेच्या तटाकडे भूमध्य सीमेबरोबर पूर्वेकडे प्रवाहीत होतो.

‘एल-निनो’ परिणाम म्हणजे प्रशांत महासागरात असलेले ताहिती नावाचे बेट आणि पेरू या देशाच्या किनापट्टीजवळून वाहणारा गरम पाण्याचा प्रवाह होय. या गरम पाण्याच्या प्रवाहामुळे हजारो चौरस किलोमिटर क्षेत्रफळावरील पाण्याचे तापमान वाढण्यास सुरुवात होते. ही तापमान वाढ एक अंश सेल्सियसपेक्षा कमी असल्यास त्याचा पावसाच्या अंदाजावर फारसा परिणाम होत नाही. 

परंतु तापमान एक ते दीड अंश सेल्सियसपर्यंत गेल्यास पावसाचा अंदाज वर्तविताना या तापमान वाढीचा प्रभाव विचारात घ्यावा लागतो. एल-निनो तीव्र असल्यास तापमान पाच अंश सेल्सियसपर्यंत वाढते. या वाढलेल्या तापमानामुळे प्रशांत महासागरात पाण्यालगतची हवा गरम होऊन तिचे बाष्पात रुपांतर होते व ती उंचावर निघून जाते. त्यामुळे या ठिकाणी कमी दाबाचा पट्टा तयार होतो.

हिंदी महासागर व प्रशांत महासागर यांच्यावरील हवेचा दाब एकमेकांशी निगडित असल्याने हिंदी महासागरात जास्त दाबाचा पट्टा निर्माण होतो. चांगला मोसमी पाऊस पडण्यासाठी हवेचा दाब हा कमी असावा लागतो. त्यामुळे एल-निनो आल्यास मोसमी पाऊस भारत व त्याच्या शेजारील राष्ट्रांत कमी पडतो वा पडतही नाही. हा एल-निनो दरवर्षी येतोच असे नाही.

2017 साली निधन पावलेले हवामानशास्त्रज्ञ देव राज सिक्का यांनी 1982 साली पहिल्यांदा एल निनो घटना आणि भारतीय मान्सून यादरम्यान असलेला संबंध प्रस्तावित केला होता.

▪️एल निनोचा प्रभाव :-

विकसनशील देश हे शेती आणि मासेमारी यावर अवलंबून आहेत. ज्या देशांच्या सीमा प्रशांत महासागराला जोडलेल्या आहेत, तेथे हा परिणाम मोठ्या प्रमाणावर होत असल्याचे दिसून येते. त्यामुळे मोठ्या दुष्काळाचा सामना करावा लागल्याचे अनुभव आतापर्यंत आले आहेत.

गेल्या काही वर्षांत एल निनोमुळे पॅसिफिक महासागरातील समुद्राचा पृष्ठभाग उबदार होऊ लागला आहे. त्यामुळे वाऱ्याच्या वेगात आणि मार्गात बदल होत आहे आणि त्याचा ऋतुमानाच्या चक्रावरही वाईट परिणाम घडू लागल्यामुळे बऱ्याच देशात दुष्काळसदृश्य तर काही ठिकाणी पूर परिस्थिती निर्माण होताना दिसून आली आहे. 

▪️एल निनोची लक्षणे :-

अभ्यासानुसार, प्रशांत महासागराचे विषुववृत्तावरील पाण्याच्या पृष्ठभागाचे तापमान सतत तीन महिने 0.5 अंश सेल्सियस ते 0.9 सेल्सियसपर्यंत वाढल्यासच एल निनोचा प्रभाव दिसून येतो.

हिंदी महासागराच्या पाण्याचा पृष्ठभाग, तसेच इंडोनेशिया आणि ऑस्ट्रेलियावरील हवेच्या दाबात वाढ होणे. ताहिती, मध्य पूर्व प्रशांत महासागराच्या भागावरील हवेचा दाब कमी होणे.  दक्षिण प्रशांत महासागराच्या भागातील ‘ट्रेड विन्डस्‘ म्हणजेच विषुववृत्तीय भागातून वाहणारे वारे कमकुवत असणे आणि त्यांची दिशा पूर्वेकडे असणे.  

पश्चिम प्रशांत महासागरातले आणि हिंदी महासागरातले उष्ण पाण्याचे प्रवाह पूर्व प्रशांत महासागराकडे पसरणे. त्याचा परिणाम पश्चिम प्रशांत महासागराजवळच्या भागात दुष्काळ आणि कोरड्या पूर्व प्रशांत महासागराच्या भागात पाऊस असा होतो. अश्या अनेक लक्षणांवरून याबाबत निश्चिती करण्यात येते.

उष्ण कटिबंधातील पूर्व मध्य प्रशांत महासागरात सातत्याने पाण्याच्या पृष्ठभागाचे तापमान वाढण्याने सातत्याने ‘एल निनो’साठी प्रभावी वातावरणनिर्मिती होते. त्यातूनच प्रशांत महासागराकडून वाहणाऱ्‍या वाऱ्‍याचा वेग कमी होतो. त्याचाच परिणाम पूर्वेकडील उत्तर भागातल्या ऑस्ट्रेलियामध्ये पाऊस होतो. प्रामुख्याने भारत, स्वीडन, श्रीलंका, ऑस्ट्रेलिया, बांगलादेश, पाकिस्तान या देशांवर परिणाम होतो.

MCQ effectively कसे Solve कराल आणि परीक्षेमध्ये जास्तीत जास्त गुण कसे मिळवाल?

आपण या Series च्या भाग 1 मध्ये पुस्तकं कसे वाचावे आणि Pyq चे analysis कस करावे? याविषयी माहिती पाहिली होती. आजच्या भाग 2 मध्ये आपण केलेल्या वाचनाचे परीक्षेत Reflection कसे मिळवावे?अभ्यासाचे Consolidation कसे करावे? Out of Box प्रश्नांना कशा पद्धतीने सामोरे जावे याविषयी माहिती बघुयात.

 यावर्षी कधी नव्हे ते सर्व पदांसाठी ऍड आल्या आहेत.2022 वर्ष स्पर्धा परीक्षेसाठी एक सुवर्ण वर्ष ठरणार आहे.त्यासाठी आपल्याला सज्ज राहावे लागणार आहे आणि ते ही पुर्ण तयारीनिशी.

करूया सुरवात..

♦️आपण करत असलेला अभ्यास आणि त्याचे परीक्षेतील प्रतिबिंब -

बऱ्याच मुलांची सर्वात मोठी समस्या असते ती म्हणजे मी अभ्यास खूप करतो/करते पण परीक्षेमध्ये मार्क मिळत नाहीत. त्यासाठी नक्की काय कराव. मला असं वाटतं की आपण फक्त Books वाचत राहतो. ते परीक्षेसाठी किती महत्त्वाच आहे? एखादा टॉपिक आणि त्या टॉपिक मधील कोणता सबटॉपिक  महत्त्वाचा आहे हेच आपल्याला समजत नाही. त्यामुळे फर्स्ट टू लास्ट पेज आपण पुस्तक वाचत राहतो. आणि इथेच आपली खूप मोठी चूक होते. परीक्षेला नक्की काय विचारतात हेच आपल्याला समजलेल नसतं. ते समजण्यासाठी  सगळ्यात महत्त्वाचा Mirror  म्हणजे Previous Year Question Papers. ते पाहूनच आपण पुस्तकांचे वाचन करायला पाहिजे. त्यानीच आपल्या वाचनामध्ये Specificity येण्यास मदत होईल. अन्यथा आपले गाढवकाम हे वर्षानुवर्ष सुरूच राहील.

परीक्षेमध्ये अभ्यासाचा reflection न होण्याचं आणखी एक कारण म्हणजे आपण अभ्यासाचा घेतलेला अतिरिक्त ताण आणि काही झालं तरी पास व्हायचंच आहे अशी आपली तयार झालेली मानसिकता. मला देखील याचा अनुभव आहे. पण हे खूप धोकादायक आहे त्याऐवजी सकारात्मक विचार, अभ्यासातील सातत्य, Pass होण्याची कोणतीही भीती मनात नसणे इ. गोष्टींकडे आपण आपला Focus वळवला तर ते आपल्याला 100% फायद्याचं ठरेलं.

♦️दसरा महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे अभ्यासाचे Consolidation (दृढीकरण ).

आपण वाचत असलेला Content हा खूप Fragmented स्वरूपात असतो.त्याला एका ठिकाणी गोळा करावे लागते. त्यासाठी लिमिटेड Sources आणि त्याच्या Maximum Revisions हाच रामबाण उपाय आहे.त्यामुळेच सर्व Toppers सांगत असतात की References Limited ठेवा त्याच्याच वारंवार revisions करा.ते अगदी बरोबर आहे.कारण आपण References ला जेवढे limited राहू तितका आपला अभ्यास Perfect होतो आणि डोक्यामध्ये Content च mixture होत नाही.उदा. आपण Combine/ Rajyaseva Mains साठी इंग्लिश विषयाला Vocabulary करत असतात pal & suri, Bakshi सर, बाळासाहेब शिंदे सर, कोणत्याही class चा Vocab ची notes इ. Data वाचत असतो. पण मला तुम्ही सांगा आपण जर एवढे सगळे sources वाचले तर आपल कोणतेही Vocab नीट होणार नाही आणि revision ला पण वेळ भेटणार नाही. थोडक्यात आपण वर mention केलेल्या sources पैकी कोणताही एकच source Vocab साठी वापरावा आणि त्याच्याच जास्तीत जास्त revisions कराव्यात. हीच गोष्ट आपल्याला प्रत्येक विषयाला आणि त्या विषयातील Subtopics ला लागू करायची आहे.

♦️तिसरा महत्वाचा मुद्दा येतो Out of Box प्रश्न कसे सोडवायचे?

मित्रांनो बघा, त्यासाठी आपल्याला खूप जास्त वाचन करण्याची गरज नाही. Exam Hall मध्ये आपली सदसदविवेकबुद्धी जागृत असली तरी बरेच प्रश्न सुटू शकतात.आणखी काही बाबी म्हणजे आयोगाची प्रश्न विचारण्याची भाषा(आयोगाने प्रश्नामध्ये उद्दिष्ट विचारल्यावर एकच उद्दिष्ट असत. आणि उद्दिष्टे विचारल्यावर एकापेक्षा जास्त उद्दिष्टे असतात. त्यावरून पर्यायकडे गेलो की आपण खूप लवकर उत्तरापर्यंत पोहोचू शकतो.आयोगाच्या प्रश्नामधील काही tricks (उदा. एखादा पर्याय लांब असेल तर शक्यतो ते Answer राहते.),आयोगाचा प्रश्न समोर आल्यानंतर त्याच उत्तर काय असू शकत याचा आपला develope झालेला एक Common sense(उदा.आयोगाने a, b, c अशी तीन वाक्ये दिली आणि पर्यायामध्ये ab, bc, ac आणि all of the above असं दिल तर आयोग यामधील नेमक कोणत उत्तर ठेवत आहे, चुकवलं तर कुठे चुकवत आहे हे तुम्ही बारकाईने Pyq मधून बघून घ्या)इ. गोष्टी खूप मॅटर करतात.  

उदा.2017 च्या MPSC Mains मध्ये असा प्रश्न आला होता की भारतीय पायाभूत सुविधा महामंडळ मर्यादित कंपनी हे अल्प मुदतीचे कर्ज देते. तर हे विधान बरोबर असूच शकत नाही. कारण पायाभूत विकासाची कामे दीर्घ कालावधीसाठी असतात. तर त्यासाठी स्थापन झालेली कंपनी अल्प मुदतीचे कर्ज कसे देऊ शकते? अशा पद्धतीने तो पर्याय eliminate झाला की आपण थेट उत्तरापर्यंत पोहोचतो.                                  आजच्यापुरत एवढंच.

यातील पुढील भागात आपण एक नवीन विषय घेऊन त्या अनुषंगाने चर्चा करूयात.

धन्यवाद.

क्रियाविशेषण :-

✔️करियाचा विशेष दाखविणारा शब्द म्हणजे क्रियाविशेषण होय. 

वाक्यातील कर्ता, कर्म, क्रियापद यांचे लिंग वचन, पुरुष बदलले असले तरी काही शब्द हे जसेच्या तसेच राहतात. अर्थात त्याचा व्यव होत नाही. अशा शब्दांना अव्यये असे म्हणता येईल. असेच शब्द विशिष्ट क्रियेच्या संदर्भात असून आणि ते कोणत्याही कर्ता, कर्मानुसार बदलत नसेल तर त्याला क्रियाविशेषण अव्यव असे म्हणता येईल. 

🔹 करियाविशेषण अव्यय याचे प्रमुख प्रकार ते पुढील प्रमाणे :-

▪️अ. अर्थावरून 

▪️आ. स्वरूपावरून

   🔹कालवाचक क्रियाविशेषण

 

▪️अव्ययांचे तीन प्रकार

▪️अ) अर्थावरून पडणारे प्रकार 

🔹कालवाचक क्रियाविशेषण अव्ययांचे तीन प्रकार पुढील प्रमाणे :

🔹१) कालदर्शक :-

वाक्यातील क्रिया केव्हा घडली आहे हे दर्शविणाऱ्या शब्दांना 'कालदर्शक' क्रियाविशेषण अव्यय असे म्हणतात.

▪️उदा.

आधी, आता, सध्या, तूर्त, हल्ली, काल, उद्या, परवा, लगेच, केव्हा, जेव्हा, पूर्वी, मागे, रात्री, दिवसा इ.

१. मी काल शाळेत गेलो होतो.

२. मी उदया मुंबईला जाईन.

🔹२) सातत्यदर्शक :-

वाक्यातील क्रियेचे सातत्य दर्शविणार्‍या शब्दांना 'सातत्यदर्शक' क्रियाविशेषण अव्यय असे म्हणतात.

▪️उदा.

सदा, नित्य, पुन्हा, वारंवार, दरवर्षी, दररोज, क्षणोक्षणी, दिवसेंदिवस, महिनोनमहिने इ. 

१. पाऊस सतत कोसळत होता.

२. सुरजचे आजकाल अभ्यासात लक्ष नाही.

🔹३) आवृत्तीदर्शक :-

वाक्यात घटनेची पुनरावृत्ती दर्शविणार्‍या शब्दांना 'आवृत्तीदर्शक' क्रियाविशेषण अव्यय असे म्हणतात.

▪️उदा.

फिरून, वारंवार दररोज, पुन्हा पुन्हा, सालोसाल, क्षणोक्षणी, एकदा, दोनदा इ.

१. आई दररोज मंदिरात जाते.

२. जानवी वारंवार आजारी पडते.

🔹 सथलवाचक क्रियाविशेषण अव्यय :-

वाक्यातील क्रियेचे स्थळ/ठिकाण दर्शविणार्याआ शब्दांना 'स्थलवाचक' क्रियाविशेषण अव्यय असे म्हणतात.

▪️याचे दोन  प्रकार पडतात.

🔹अ) स्थितीदर्शक :-

▪️उदा.

येथे, तेथे, जेथे, वर, खाली, कोठे, मध्ये, अलीकडे, मागे, पुढे, जिकडे-तिकडे, समोवताल इत्यादि.

१. मी येथे उभा होतो.

२. जिकडे-तिकडे भ्रष्टाचार सुरू आहे.

🔹२. गतिदर्शक :-

▪️उदा.

इकडून, तिकडून, मागून, पुढून, वरून, खालुन, लांबून, दुरून.

१. जंगलातून जातांना पुढून वाघ आला.

२. चेंडू दूर गेला.

३. घरी जातांना इकडून ये.

🔹  रीतिवाचक क्रियाविशेषण अव्यय :-

वाक्यातील क्रिया कशी घडते किंवा तिची रीत दाखविण्यासाठी जे शब्द वापरतात त्यांना 'रीतिवाचक क्रियाविशेषण अव्यय' असे म्हणतात.

🔹याचे तीन प्रकार पडतात.

🔹अ) प्रकारदर्शक

▪️उदा. असे, तसे जसे, कसे, उगीच, व्यर्थ, फुकट, आपोआप, मुद्दाम, जेवी, तेवी, हळू, सावकाश, जलद इत्यादी.

१) वैभव सावकाश चालतो.

२) ती जलद धावली.

३) सूरज हळू बोलतो.

🔹आ) अनुकरणदर्शक 

▪️उदा. झटकण, पटकण, पटापट, टपटप, चमचम, बदाबद, इत्यादी.

१) त्याने झटकण काम आटोपले.

२) प्रियंका पटापट फुले वेचते.

३) त्याने जेवण पटकण आटोपले.

🔹इ) निश्चयदर्शक 

▪️उदा. खचित, खरोखर, नक्की, खुशाल, निखालस इत्यादी.

१) रमेश नक्की प्रथम क्रमांक पटकावणार.

२) तू खुशाल घरी जा.

३) तुम्ही खरोखर जाणार आहात?

🔹 सख्यावाचक/परिमाणवाचक क्रियाविशेषण अव्यय :-

वाक्यातील शब्द जेव्हा क्रियेची संख्या किंवा परिमाण दाखवितो तेव्हा त्याला 'संख्यावाचक/ परिमाणवाचक' क्रियाविशेषण अव्यय असे म्हणतात.

▪️उदा.

कमी, जास्त, किंचित, जरा, काहीसा, थोडा, क्वचित, अत्यंत, अगदी, बिलकुल, मुळीच, भरपूर, अतिशय, मोजके, पूर्ण इत्यादी.

तुम्ही जरा शांत बसा.

सुरेश अतिशय प्रामाणिक आहे.

ती मुळीच हुशार नाही.

🔹 परश्नार्थक क्रियाविशेषण अव्यय :-

वाक्यातील का/ना ही शब्द जेव्हा क्रियापदाला प्रश्नार्थक बनतात तेव्हा त्यांना 'प्रश्नार्थक क्रियाविशेषण अव्यय' असे म्हणतात.

▪️उदा.

१) तू सिनेमाला जातो का?

२) तुम्ही सिनेमाला याल ना?

३) तुम्ही अभ्यास कराल ना?

🔹निषेधार्थक क्रियाविशेषण अव्यय :-

वाक्यातील न/ना ही शब्द जेव्हा क्रियेचा निषेध किंवा नकार दर्शवतात तेव्हा त्याला 'निषेधार्थक क्रियाविशेषण अव्यय' असे म्हणतात.

▪️उदा.

१. मी न विसरता जाईन.

२. तो न चुकता आला.

३. तिने खरे सांगितले तर ना !

🔸सवरूपावरून पडणारे प्रकार

🔹सिद्ध क्रियाविशेषण अव्यय :-

काही शब्द मुळातच क्रियाविशेषण असतात त्यांना 'सिद्ध क्रियाविशेषण अव्यय' असे म्हणतात.

▪️उदा.

मागे, पुढे, येथे, तेथे, आज इत्यादी.

१) तो मागे गेला.

२) ती तेथे जाणार.

🔹 साधीत क्रियाविशेषण अव्यय :-

नाम, विशेषण, क्रियापद, शब्दयोगी अव्यय यांच्यापासून झालेल्या क्रियाविशेषणांना 'साधित क्रियाविशेषण' असे म्हणतात.

☑️याचे दोन प्रकार आहेत ते पुढीलप्रमाणे 

🔹अ) साधीत क्रियाविशेषण अव्यय :-

▪️नामसाधीत :- रात्री, दिवसा, सकाळी, व्यक्तिश:, वस्तूत:

▪️सर्वनामसाधीत :- त्यामुळे, यावरून, कित्येकदा,

▪️विशेषणसाधीत :- मोठयाने, एकदा, इतक्यात, एकत्र.

▪️धातुसाधीत :- हसू, हसत, हसतांना, पळतांना, खेळतांना

▪️अव्ययसाधीत :- कोठून, इकडून, खालून, वरून.

▪️परत्यय सधीत :- शास्त्रदृष्ट्या, मन:पूर्वक, कालानुसार.

▪️उदा.

१) तो रात्री आला.

२) मी त्यांना व्यक्तिश: भेटलो.

३) तिने सर्व रडून सांगितले.

🔹आ) सामासिक क्रियाविशेषण अव्यय :-

काही जोडशब्द किंवा सामाजिक शब्द क्रियाविशेषण अव्ययाचे काम करतात अशा दोन शब्दांना सामासिक क्रियाविशेषण अव्यय म्हणून ओळखले जाते.

▪️उदा.

गावोगाव, गैरहजर, गैरकायदा, दररोज, प्रतिदिन, रात्रंदिवस, समोरासमोर, घरोघर, यथाशक्ती, आजन्म, हरघडी इत्यादी.

१) आज सचिन वर्गात गैर हजर आहे.

२) पाऊस दररोज पडतो.

३) विद्यार्थी रात्रंदिवस अभ्यास करतात.