भारताच्या राज्यघटनेचे स्त्रोत, भारतीय घटना कशी तयार झाली ?
महत्वाचे मुद्दे
भारताच्या राज्यघटनेचे स्त्रोत, भारतीय घटना कशी तयार झाली ?.
भारतीय राज्यघटनेचे आधार.
भारतीय राज्यघटनेचे आधार
भारतीय राज्यघटना जगातील प्रदीर्घ राज्य घटना आहे. भारतीय राज्य घटनेतील तरतुदी इतर देशांच्या घटनांचा अभ्यास करून घेण्यात आलेल्या आहेत.
मात्र असे नाही की सर्व तरतुदी या इतर देशांच्या घटनेवरून घेण्यात आलेल्या आहेत आहेत.
भारतीय घटना कशी तयार झाली ? भारतीय राज्यघटना सुमारे 60 देशांच्या घटनांचा विचार करून बनवण्यात आली आहे.
भारतीय राज्यघटनेचा जास्तीत जास्त भाग हा भारत सरकार कायदा 1935 नुसार स्वीकारण्यात आलेला आहे.
भारतीय राज्यघटनेमध्ये असणारे मूलभूत हक्क विषयक तरतुदी या अमेरिकेच्या राज्य घटनेवरून स्वीकारण्यात आलेल्या आहेत.
राज्यघटनेतील मार्गदर्शक तत्वे ही आयर्लंडच्या घटनेवरून घेण्यात आलेली आहेत. एकत्रित भारतीय संसदीय शासन व्यवस्था ही ब्रिटनच्या राज्य घटनेवर आधारित संसदीय शासन व्यवस्था आहे.
भारतीय राज्यघटनेचे महत्त्वाचे आधार
भारतीय राज्यघटनेचे विविध तरतुदींचे आधार पुढीलप्रमाणे
भारत सरकार कायदा 1935
भारत सरकार कायदा 1935 मधून संघराज्य व्यवस्था, न्याय पालिका, लोकसेवा आयोग राज्यपाल पद इत्यादी गोष्टी स्वीकारण्यात आलेल्या आहे. भारतीय संविधानात जास्तीत जास्त भाग भारत सरकार कायदा 1935 वर आधारित आहे.
घटनेतील 75 टक्के भाग हा 1935 च्या कायद्याची वरती अवलंबून आहे.
ब्रिटिश राज्यघटना
भारतीय राज्यघटनेत ब्रिटिश राज्यघटनेवर आधारीत तरतुदी पुढीलप्रमाणे घेण्यात आले आल्या आहेत.
संसदीय शासन व्यवस्था, कॅबिनेट व्यवस्था, द्विगृहि संसद, कायदा करण्याची पद्धत, कायद्याचे राज्य, एकच नागरिकत्व, संसदीय विशेषाधिकार इत्यादी.
अमेरिकेची घटना
मूलभूत हक, उपराष्ट्रपती हे पद, न्यायव्यवस्थेचे स्वातंत्र्य, न्यक्ति] । पुनर्विलोकन, राष्ट्रपतींवरील महाभियोगाची पद्धत, सर्वोच्च न्याय व उच्च न्यायालयांच्या न्यायाधीशास पदावरून दूर करण्याची पद्धत.
कॅनडाची घटना
प्रभावी केंद्र असलेले संघराज्य, शेषाधिकार केंद्राकडे असण्याची तरतूद, राज्यपालाची केंद्राचा प्रतिनिधी म्हणून नेमणूक, सर्वोच न्यायालयाचे सल्लागार अधिकारक्षेत्र.
आयरिश घटना
राज्य धोरणाची मार्गदर्शक तत्वे, राष्ट्रपतींच्या निवडणुकीची पद्धत, राज्यसभेवर काही सदस्यांचे नामनिर्देशन.
ऑस्ट्रेलियाची घटना
समवर्ती सूची, संसदेच्या दोन्ही सभागृहांची संयुक्त बैठक, व्यापार व वाणिज्याचे स्वातंत्र्य.
फ्रान्सची घटना:
गणराज्य, प्रास्ताविकेतील स्वातंत्र्य, समता व बंधुता हे आद
दक्षिण आफ्रिकेची घटना
घटनादुरूस्तीची पद्धत, राज्यसभेच्या सदस्यांची निवडणूक
सोव्हिएत रशियाची घटना
मूलभूत कर्तव्ये, प्रास्ताविकेतील सामाजिक, आर्थिक व राजकीय न्यायाचा आदर्श. यातील मूलभूत कर्तव्य हा महत्त्वाचा भाग आहे.
जपानची घटना
कायद्याने प्रस्थापित पद्धत.
जर्मनीची घटना (बेइमर घटना)
आणीबाणी या दरम्यान मूलभूत हक्क स्थगित होण्याची तरतूद जर्मनीच्या घटने करून घेतलेले आहे.
अशा पद्धतीच्या विविध तरतुदी भारतीय राज्यघटनेमध्ये इतर देशांच्या राज्यघटनेत भरून घेण्यात आलेल्या आहेत. भारतीय राज्यघटना जगातील सर्वात मोठी लिखित राज्यघटना ठरते.