समानार्थी शब्द व त्यांचे सविस्तर अर्थ
आई – माउली ,जननी , माता , जन्मदाती , माय
अहंकार – घमेंड , गर्व
अपाय – त्रास ,इजा
अचल – स्थिर ,शांत ,पर्वत
अवचित – एकदम
अमृत – पियुष, सुधा, संजीवनी
आख्यायिक – लोककथा ,दंतकथा
अग्नी – आग ,अनल ,पावक
अरण्य – रान ,वन ,कानन ,विपिन ,जंगल
अविरत – सतत ,अखंड
अचपळ – खोडकर ,चंचल
अपराध – गुन्हा
अभिनेता – नट
अत्याचार – अन्याय ,जुलूम
अनाथ – निराधार ,पोरका
ओढाळ – उनाड ,भटका
अंतरीक्ष – अवकाश
आनंद – हर्ष ,मोद ,तोष ,संतोष ,आमोद
आपत्ती – संकट
आज्ञा – आदेश ,हुकुम
अंगार – निखारा
अंत – शेवट ,अखेर
अंधार – तिमिर ,काळोख ,तम
आसक्ती – लोभ ,हव्यास
आस – इच्छा ,मनीषा
आयुष्य – जीवन
आकाश – नभ ,गगन ,अंबर ,आभाळ
आरसा – दर्पण
आसन – बैठक
इहलोक – मृत्यलोक
इंद्र – सुरेंद्र ,देवेंद्र
इनाम – बक्षीस
इशारा – सूचना ,खुण
उपद्रव – त्रास ,छळ
उत्कर्ष – भरभराट ,प्रगती ,विकास
उर्जा – शक्ती
उदास – दुखी, खिन्न
उपवन – बगीचा , बाग , उद्यान ,वाटिका
उदर – पोट
उणीव – कमतरता ,न्यन ,न्यूनता
उंदीर – मूषक
उपदेश – सल्ला
उस्ताह – हुरूप
एकजूट – एकी ,ऐक्य , एकता
एश्वर्य – वैभव ,श्रीमंती
औक्षण – ओवाळणे
मनोरंजन – करमणूक
कष्ट – मेहनत
कटी – कंबर
कान – कर्ण , स्रोत
कावळा – वायस ,काक ,एकाक्ष
कठोर – निर्दय , निष्टुर
कमल – पंकज , राजीव ,पदम ,अंबुज ,सरोज ,नीरज ,कौमोदिनी
काष्ठ – लाकूड
किल्ला – गड ,तट ,दुर्ग
कृपण – कंजूस ,चिक्कू
कृश – अशक्त ,हडकुळा
खग – विहंग ,अंडज ,द्वीज ,पक्षी
ख्याती – कीर्ती ,प्रसिधी
खंत – खेद ,दु:खं
खांब – स्तंभ
खाचा – भेगा ,चिरा
खटाटोप – प्रयत्न ,मेहनत ,धडपड
गाव – खेडे ,ग्राम
गाणे – गीत
गुहा – गुफा
गाय – धेनु ,गोमाता
गौरव – सत्कार
गणपती – गजानन ,लंबोधर, विनायक ,एकदंत ,गौरीसूद ,गौरीनंदन ,विघ्नहर्ता ,प्रथमेश
गोष्ट – कथा ,कहाणी
गंध – परिमळ ,वास
घोडा – वारू ,तुरंग ,अश्व ,हय
घर – निकेतन ,आलाय ,गेह ,निवास ,सदन ,ग्रह ,भवन
चंद – सोम ,शशांक ,इंदू ,शशी ,सुधायू ,सुधाकर
चेहरा – वदन ,आनन ,तोंड ,मुख
ओटा – चौथरा
चौफेर – सर्वत्र ,चहूकडे ,भोवताली
छद – सर्वत्र ,चहूकडे ,भोवताली
छिद्र – भोक
छडा – तपास ,शोध
छबी – सौंदर्य
जरा – म्हातारपण
जयघोष – जयजयकार
जिज्ञस – पधार्थ
जखम – इजा ,व्रण
जीर्ण – जुने
जिव्हाळा – प्रेम ,माया ,ममता
झोका – हिंदोळा
झेंडा – निशाण ,ध्वज ,पताका
झुंबड – गर्दी
झांजर – पहाट
झाड – तरू ,वृक्ष
टंचाई – कमतरता
टुमदार – रम्य
ठसा – खूण
ठेकेदार – कंत्राटदार ,मक्तेदारी
ठग – लुटारू
डोके – माथा ,मस्तक ,शीर
डोल – तोरा ,ऐट
डोळा – नयन ,नेत्र ,लोचन ,चक्षु ,अक्ष
डोंगर – पर्वत
ढग – मेघ ,जलद ,अंबुद ,पयोद
ढीग – रास
तलाव – सारस ,तटाक ,तळे ,कासार
तरुण – जवान ,युवक
तंदूस्त – निरोगी
तहान – लालसा ,तृषा
तारे – तारका ,चांदण्या ,नक्षत्र
तारू – जहाज ,गलबत
तालीम – व्यायामशाळा
तृण – गवत
तळ – स्थान ,ठिकाण
थकवा – शिणवटा ,शीण
थवा – घोळका ,गट ,चमू ,समुदाय
थंड – शीत ,गार ,शीतल
दुर्धर – कठीण ,अवघड ,गहन
दुर्दशा – दुरवस्था ,दुस्थिती
दैन्य – दारिद्र्य
द्रव्य – पैसा
देव – ईश्वर ,परमेश्वर ,सूर ,ईश
दुजाभाव – भेदभाव
दुनिया – जग ,विश्व
दुजा – दुसरा
दया – करून
दात – दंत ,रदन
दंडवत – नमस्कार, प्रणाम
दीन – गरीब
दागिना – अलंकार ,भूषण
दगड – खडक ,पाषाण
धरणी – पृथ्वी ,धरती ,मही ,वसुधा ,वसुंधरा ,भूमी ,धरित्री ,जमीन ,भू
धनुष – चाप ,धून ,कोदंडा ,तीरकमठा
धन – संपत्ती ,संपदा ,वित्त, संपती , द्रव्य
धवल – पांढरे ,शुभ्र
नीच – तुच्छ , चांडाळ , अधम
निर्मळ – स्वच्छ ,निष्कलंक , विमल
निर्झर – झरा
निर्जल – ओसाड
नदी – सरिता , तटिनी ,जीवनदायीनी
नाथ – धनी, स्वामी
नारळ – श्रीफळ ,नारिकेल
नवनीत – लोणी
नजराणा – भेट ,उपहार
नगर – शहर ,पूर , पुरी
नौदल – आरमार
नेता – नायक, पुढारी
पाणी – जल , उदक, वारी , नीर जीवन ,पय ,सलील
पोपट – शुक , राघू ,रावा ,कीर ,
पारंगत – निपुण ,तरबेज
परिमल – सुवास ,सुगंध
पर्वत – नगर ,गिरी ,शेल ,अचल ,अद्री
पाळत – पहारा
पान – पर्ण ,पत्र ,पल्लव
परेड – कवायत
पगडा – प्रभाव
पंक – चिखल
पंक – चिखल
पंक्ती – राग , ओळ ,पंगत
पंडित – शास्री ,विद्वान ,बुद्धिमान
प्राचीन – पुरातन ,जुनाट
प्रतिक – चिन्ह, खुण
प्रपंच – संसार
प्रजा – लोक ,रयत ,जनता
प्रकाश – उजेड ,तेज
प्रताप – पराक्रम
प्रात:काळ – सकाळ ,उषा ,पहाट
प्रेम – माया ,लोभ ,स्नेह
प्रहर – वेळ
फरक – भेद ,भिनता
फुल – पुष्प, सुमन ,कुसुम
बैल – वृषभ ,पोळ ,खोंड
बेढब – बेडोल
बाप – वडील , पिता , जनक , तात,जन्मदाता
बंधन – निर्बंध , मर्यादा
बेत – योजना
बक – बगळा
बहिण – भगिनी
बहर – हंगाम ,सुगी
ब्रीद – बाणा ,प्रतिष्टा
बंधू – भाऊ
भरवसा – विश्वास , खात्री
भाऊबंद – नातेवाईक ,आप्त ,सोयरे
भाव – किंमत
भार – ओझे
भान – जागृती ,ध्यान
भूषण – अभिमान ,मोठेपणा
भित्रा – भीरु, भ्याड ,भेकड
भुंगा – भ्रमर ,अली ,मिलिंद ,भृंग
मुलगा – सुत,पुत्र,तनय,नंदन,लेक
मुलगी – सुता,पुत्री,तनया,दुहिता,कन्या,लेक,तनुजा
मंगल – पवित्र
मित्र – सवंगडी ,दोस्त ,साथीदार ,सोबती ,स्नेही
मुलामा – लेप
मासा – मीन ,मत्च्य
माणूस – मानव ,नर मनुष्य ,मनुज
मोहिनी – भुरळ
मोकाट – मोकळा
मेंढा – मेष
मजा – गमंत ,मौज
मत्सर – द्वेष ,असूया
मंगल – पवित्र
मुद्रा – शिक्का
महिमा – थोरवी ,मोठेपणा ,महात्म्य
मनसुबा – बेत ,विचार
मलूल – निस्तेज ,खिन्न
मंदिर – देऊळ,देवालय
मध – मकरंद
यातन – दु:ख ,वेदना
याचक – भिकारी
युवती – तरुणी
यान – अंतराळयान
रस्ता – वाट ,मार्ग ,पथक ,सडक
राक्षस – देत्य ,दानव असुर
रंक – गरीब
रक्ष – कोरडे ,निरस
रात्र – निशा ,रजनी ,यामिनी ,रात
राजा – नृप ,भूप ,नरेश ,भूपती , भूपाळ, महिपती
लावण्य – सौंदर्य
लाडका – आवडता
लांज – शरम ,भीड
लढाई – लढा ,झुंज ,संघर्ष
वारा – वायु , वात ,पवन
वासना – इच्छा
वाली – रक्षणकर्ता
वायदा – करार
विलंब – उशीर
विद्रूप – कुरूप
विनय – नम्रता
विशाल – विस्तृत ,विस्तीर्ण
व्याकूळ – दु:खी
विषण्ण – कष्टी, खिन्न
विलग – सुटे ,अलग
व्यथा – दु:ख
वेश -पोशाख
वादविवाद – भांडण
विनवणी – विनंती
वरदान – देणगी , श्रेष्टदान
वर्षा – पाऊस ,पावसाळा
वर – नवरा ,पती,भ्तार
वारा – अनिल ,समीर ,मरुत
वचक – धाक ,दरारा
वस्त – बालक ,वासरू
वीज – बिजली ,सौदामिनी ,चपला ,चंचला ,विदूत ,तडिता,विदुल्लाता
उपसंहार – सारांश
वेल – लता ,लतिका
बेडूक – मंडूक
किळस – घृणा , तिटकारा
बुद्धी – मती ,अक्कल
ब्राम्हण – विप्र
रहष्य – मर्म ,गूढ
राग – क्रोध ,रोष ,संताप ,त्वेष ,कोप
रजनी – निशा ,रात्र
शंका – संशय ,किंतु
पांढरा – श्वेत , शुभ्र ,धवल
हेवा – असूया ,इर्षा ,मस्तर
युगुल – जोडी,द्वय
युद्ध – लढाई ,समर ,संग्राम, रन
कपाळ – भाल ,ललाट ,निढळ ,कपोल
क्रीडा – लीला ,खेळ ,मौज ,विहार
कनक – सुवर्ण ,कांचन ,सोने
कुरूप – विरूप ,विद्रूप
कासव – कूर्म
कोरडा – शुष्क,रखरखीत
काळजी – चिंता ,फिकीर ,विवंचना
चेहरा – आनन ,वंदन
तुषार – थेंब ,दहिवर
तृप्ती – संतोष ,समाधान
खजिना – तिजोरी ,भांडार
गर्विष्ठ – घमेंखोर ,अहंमन्य
गृह – निवास ,सदन ,आलय
दुध – पय ,क्षीर ,दुग्ध
दानव – असुर, राक्षस ,दैत्य
दास – सेवक ,गुलाम ,किंकर ,नोकर
दारिद्र्य – रंक ,गरीब ,निर्धन
दैव – नशीब ,प्रारब्ध
दंड – शासन ,शिक्षा
समन्वय – मेळ ,मिलाफ
सावध – दक्ष ,जागरूक
सुगंध – सुवास ,परिमल
जरब – दरारा, वचक ,धाक
जमीन – भू ,धारा ,धरणी ,भुई
नमस्कार – प्रणाम ,प्रतिपात ,नमन ,अभिवादन
पती – दादला ,नवरा ,भ्रतार
नदी – सरिता ,तरंगिणी
नारी – वनिता ,ललना ,स्री
नर – पुरुष
झाड – वृक्ष ,तरू
उदरनिर्वाह – चरितार्थ ,उपजीविका ,योगक्षेम, उदरपोषण
ऋषी – तपस्वी ,मुनी
जीभ – रसना ,जीव्हा
दागिना – अलंकार ,आभूषण
दैत्य – दानव ,राक्षस ,असुर
पुण्य – सत्कर्म , सुकृत श्रेयस
प्रवीण – निपुण ,कुशल
अवघड – कठीण, बिकट
भांडण – झगडा ,तंटा ,कलह
मोर – मयूर ,केकी
मित्र – सखा ,सवंगडी ,स्नेही
मन – चित्त ,मानस ,अंत:करण
यज्ञ – होम ,याग
रोग – विकार ,व्याधी
लक्ष्मी – रमा, स्री
वस्र – वसन
वाघ – शार्दुल ,व्याघ्र
विद्वान – पंडित, निष्णात
सकल – अखिल ,समस्त
समाप्ती – पूर्ती ,सांगता ,अंत
सह्याद्री – सह्यगिरी
आरंभ – सुरुवात,प्रारंभ
सेनापती – सेनानी ,सेनानायक
स्थिती – दशा ,अवस्ता
ज्ञाता – ज्ञानी ,सुख ,तज्ञ
कान – श्रवण , कर्ण
किमया – चमत्कार ,जादू
कुटी – झोपडी
खडक – दगड ,पाषा
रुबाब – दिमाख ,ऐट ,डोल
लढा – संग्राम ,झुंझ,संगर्ष
ध्वज – निशाण ,झेंडा
तृषा – तहान ,लालसा
नारळ – श्रीफळ
नीच – तुच्छ ,अधम
निर्जल – ओसाड
बाण – तीर ,शर
अंथरून – शय्या ,बिछाना
समुद्र – सागर ,रत्नाकर
सोपा – सुगम ,सुकर ,सुलभ
कला – कसब ,कौशल्य
विश्वासघात – दगाबाजी , बेईमान
शेतकरी – कृषिक ,कृषीवल
कीर्ती – लौकिक ,ख्याती ,प्रसिद्धी
क्लुप्ती – युक्ती ,कल्पना ,शक्कल
कलागत – भांडण ,वैर
कलंक – डाग ,बट्टा ,ठपका ,काळिमा
सारांश – डाग ,बट्टा ,ठपका ,काळिमा
मद्यपान स्पर्धा – सुरापान ,अहमहमिका ,चढाओढ
उस – इक्षु
हकालपट्टी – उचलबांगडी ,उच्चाटन ,अर्धचंद्र
चर्चा – वाटाघाटी ,उहापोह
स्तन – उरोज
कठीण – क्लिष्ट ,दुर्बोध
पैजण – नुपूर
शिकार – पारध ,मृगया
म्हण – लोकोक्ती
फुशारकी – वल्गना ,प्रौढी ,बढाई
गवगवा – वाच्यता ,बोभाता
म्हातारपन – जरा ,वार्धक्य
पंडिता – विदुषी
कंटाळा – विट ,उबग ,शिसाई
वेश्या – वारांगना
शिकारी – व्याध ,पारधी
बाल्य – लहानपन
संडास – पायखाना
सासरा – श्वशुर
रक्षणकर्ता – वाली ,त्राता
शुसृषा – सेवा ,परिचर्या
हुंडा – वरदक्षिणा
वेदना – कळ , शूळ
