गुरुनानक देवजी
गुरु नानक देवजी हे एक कवी होते. निसर्गाशी एकरूप होऊन त्यांच्या उत्कट आणि कोमल रुदयातुनी व्यक्त झालेली व्यक्ती भावना ही अनन्यसाधारण होती. त्यांची भाषा बहतानिर होती. ज्यात पार्शियन, मुलगानी, पंजाबी, सिंधी, खारी बोलली, अरबी भाषेचे शब्द आत्मसात केले गेलेत. गुरुनानक जी हे शिखांचे पहिले गुरू होते. गुरू नानक यांचे अनुयायी त्यांना नानक नानक देवजी बाबा नानक आणि नानक शहा अशा नावांनी ओळखत असत. नानक जी यांची जयंती कार्तिक पौर्णिमेला साजरी केली जाते. तर चला मग पाहुया यांच्याविषयी माहिती.
Contents hide
1 जन्म
2 बालपण
3 जीवन
4 गुरु नानकजी यांच्याविषयी अख्यायिका
5 शीख धर्माची स्थापना
6 शिकवण
7 विचार
8 ग्रंथसाहेब:
9 मृत्यू
जन्म
गुरूनानक देवजी यांचा जन्म रावी नदीच्या काठी वसलेल्या तलवंडी गावात कार्तिकी पौर्णिमा मेवर खतरीकुल येथे झाला. तलवंडी हे पाकिस्तानच्या पंजाब प्रांतातील एक शहर आहे काही विद्वान त्यांच्या जन्मतारीख म्हणून 15 एप्रिल 1969 मानतात पण प्रचलित तारीख कार्तिक पूर्णिमा आहे ऑक्टोबर-नोव्हेंबर मध्ये दिवाळीनंतर पंधरा दिवसांनी येत असते त्यांच्या वडिलांचे नाव मेहता काळू चंद खत्री आणि आईचे नाव त्रिप्ता देवी असे होते. तसेच त्यांच्या बहिणीचे नाव नानकी असे होते. त्यांचा जन्मदिवस हा गुरुनानक जयंती म्हणून दरवर्षी कार्तिक पौर्णिमेला साजरा केला जातो.
बालपण
गुरूनानक देवजी यांच्यामध्ये लहानपणापासून त्यांच्या तीक्ष्ण बुद्धीमत्तेचे चिन्हे दिसत होती. लहानपणापासूनच ते सांसारिक गोष्टीकडे उदासीन असायचे. त्याच्या वडिलांनी त्यांना पंडित हरदयाल यांच्याकडे शिक्षणासाठी पाठवले, पण पंडितजी बालक नानकांच्या प्रश्नांची उत्तरे देत असत आणि त्यांचे ज्ञान पाहिल्यावर, त्यांना समजले की देवाने स्वत: ला नानक यांना जगामध्ये पाठविले आहे.
नानक यांना मौलवी कुतुबुद्दीन यांच्याबरोबर अभ्यासासाठी पाठविण्यात आले होते, परंतु तेही नानकांच्या प्रश्नांमुळे अनुत्तरीत राहिले. नानक घराबाहेर पडले आणि दूरच्या देशात गेले, ज्यामुळे सामान्य उपासना उपासना स्थीर करण्यात त्याला खूप मदत झाली. त्यानंतर त्यांनी आपला सर्व वेळ आध्यात्मिक चिंतन व सत्संगात घालविला त्यांच्या बालपणात गावातले लोक त्याला एक दिव्य व्यक्तिमत्त्व मानू लागले होते. हे पाहून त्यांनी अनेक चमत्कारिक घटनाही घडलेल्या आहेत लहानपणापासूनच त्यांचा आदर करणाऱ्यांमध्ये त्यांची बहिण आणखी आणि गावचे शासक राय बल्लुर प्रमुख होते.
जीवन
गुरु नानक देवजी हे 16 वर्षाचे असताना त्यांचे लग्न गुरुदासपूर जिल्ह्यातील लाखोकि नावाच्या ठिकाणी राहणाऱ्या सुलेखा नावाच्या मुलीशी झाले होते. वयाच्या 32 व्या वर्षी त्यांचा पहिला मुलगा श्रीचंद यांचा जन्म झाला. चार वर्षानंतर दुसरा मुलगा लक्ष्मीदास याचा जन्म झाला. दोन्ही मुले जन्मानंतर 1507 मध्ये नानक आपल्या कुटुंबाचे ओझे सोडले आणि 4 सोबती मर्दाना, लान्हा, बाळा व रामदास यांच्यासोबत तीर्थयात्रेला गेले. त्यांच्या पुत्रांपैकी श्रीचंद हे नंतर उदासी पंथाचे संस्थापक झाले.
इक ओंकार सतनाम,
करक परखु निरभऊ |
निरबैर, अकाल मूरति,
अजूनी सैभं गुर प्रसादि ||
गुरू नानकांनी समाजाला दिलेला सगळ्यात महत्त्वाचा संदेश. ईश्वर एक आहे आणि चराचरात त्याचे वास्तव्य आहे. आपला कर्ता, धर्ता आणि पिता सारे काही तोच आहे, त्यामुळे प्रत्येकांशी आपण प्रेमपूर्वक भावनेने वागले पाहिजे, असा त्याचा अर्थ आहे.
गुरु नानकजी यांच्याविषयी अख्यायिका
नानकदेवांच्या जीवनाशी अनेक आख्यायिका निगडित असून त्यांनी अनेक चमत्कार केल्याचेही सांगतात. साक्षात्कारानंतर 1497 पासून चोवीस वर्षे त्यांनी दूरवरच्या चार यात्रा करण्यात व्यतीत केली. या यात्रांमध्ये त्यांनी विविध धर्मांच्या अधिकारी व्यक्तींशी, साधुसंतांशी, फकिरांशी, योग्यांशी, सूफींशी चर्चा, विचारविनिमय, संवाद केला. विविध चालीरीती, रूढी, श्रद्धांचा परिचय करून घेतला व दुष्ट रूढींविरुद्ध प्रचार करून त्यांच्या निर्मूलनाचेही प्रयत्‍न केले. तळवंडी येथील मर्दाना नावाचा एक मुसलमान हा नानकदेवांचा पहिला अनुयायी होय.
शीख धर्माची स्थापना
संसारात रमलेले गुरू नानक वयाच्या 30 व्या वर्षी अध्यात्म यात्रेला निघाले. देव हा एक आहे आणि त्याच्या दारात कोणताही भेदभाव नसतो. देवासाठी सगळे समान असतात आणि त्याच्यासाठी कोणी स्पृश्य, अस्पृश्य नसतो यावर त्यांचा ठाम विश्वास होता, म्हणूनच त्यांनी शीख धर्माची स्थापना केली आणि ते शिखांचे पहिले गुरू बनले. गुरू नानकांच्या जन्मदिनी शीख भाविक एकत्र येऊन सर्वांसाठी जेवण बनवतात. हजारो भाविक लंगरमध्ये पोटभर जेवतात. लंगरमध्ये गरीब, श्रीमंत, उच्च-निच्च असा भेदभाव नसतो. देवाच्या दारी सगळेच सारखे असतात. यावर त्यांचा विश्वास आहे.
शिकवण
गुरु नानक जी यांनी आपल्या प्रवासा- दरम्यान अनेक ठिकाणी तळ ठोकून मुक्काम केला. तेव्हा त्यांनी सामाजिक कुप्रथा यांना विरोध केला तो मूर्तिपूजेला निरर्थक आणि रूढीवादी विचारांचा विचार करीत होता. त्यांनी आपल्या जीवनाचा शेवटचा काळ पाकिस्तानच्या करतारपुरात घालविला कर्ता पुरुष हे शिखांचे पवित्र धार्मिक स्थळ आहे.
22 सप्टेंबर 1539 रोजी गुरुनानक यांचे निधन झाले परंतु त्यांनी आपल्या मागे जपो किरत करो आणि वांडा चाखो. या आपल्या जीवनातील तीन मूलभूत तत्वे शिक धर्मांच्या अनुयायांना सोडली होती. गुरूनानक देवजी यांचा दिव्य प्रकाश होल्डिंग मध्ये विलीन झाला मृत्यू नंतर त्यांनी आपला शिष्य भाई लहान आला. उत्तर दिल्यानंतर ते गुरु अंगद देव म्हणून ओळखले जाऊ लागले त्याला शिखांचा दुसरा गुरू मानला जातो.
सर्वसामान्यांमध्ये देव, धर्माबाबत जागृती निर्माण करण्यासह शीख धर्माची शिकवण देणाऱ्या गुरूनानक यांचे चिंतन धर्माच्या सत्य व शाश्वत मुल्यांचे मूळ होते. मानवतावादावर दृढ श्रद्धा असलेले, जात-धर्म यापलीकडे जाऊन एकतेची शिकवण आणि ‘कलि महि राम नाम सारु’चा उपदेश देणाऱ्या गुरू नानकदेव यांची आज जयंती आहे. कार्तिक पौर्णिमेला येणारी गुरू नानकदेव यांची जयंती प्रकाश पर्व म्हणूनही साजरी केली जाते. देव एक आहे.
विचार
फक्त एकाच देवाची उपासना करा.
देव सर्वत्र आणि केवळ प्राण्यांमध्ये उपस्थित आहे.
जे लोक देवाची उपासना करतात त्यांना कोणाची भीती नसते.
प्रामाणिकपणे आणि कठोर परिश्रम करून केले पाहिजे.
वाईट कृत्य करण्याचा विचार करू नका आणि कोणालाही त्रास देऊ नका.
नेहमी आनंदी रहा. नेहमी स्वतःसाठी क्षमा मागा.
कष्टाने मिळवलेले पैसे आणि प्रामाणिकपणा पैकी काहीतरी गरजूंना द्यावे.
सर्व पुरुष आणि स्त्रिया समान आहेत.
शरीराला जिवंत ठेवण्यासाठी अन्न आवश्यक आहे, परंतु लोभ-लालच आणि होर्डिंग वाईट आहेत
ग्रंथसाहेब:
हिंदु-मुस्लिम हे भेद खरे नसून सर्वजण प्रथम मानव आहेत व ते सर्व त्या एकमेव परमेश्वराची लेकरे आहेत, असे ते नेहमी सांगत. गुरू नानकदेवांनी पुढील पाच तत्त्वांच्या आचरणावर भर दिला. ईश्वर नामाचा उच्चार करून त्याचे गुणगान करणे. सर्वांना दानधर्म करणे. दररोज सकाळी स्‍नान करून शुचिर्भूत होणे. परमेश्वराची व मानवाची सेवा करणे आणि आत्मसाक्षात्कार होण्यासाठी व ईश्वराची कृपा होण्यासाठी ईश्वराचे नामस्मरण करणे व त्याची प्रार्थना करणे.
ग्रंथसाहिब या शीख धर्मग्रंथात नानकदेवांची एकूण 947 पदे अंतर्भूत आहेत. ग्रंथसाहिबाच्या सुरुवातीसच जपजी म्हणजे ईश्वर चिंतन या नावाने आलेला 38 कडव्यांचा जो भाग आहे, तो नानकदेवांनी पंजाबीत रचला आहे. एक शांतीचा दूत, प्रेम व विश्वबंधुत्वाचा पुरस्कर्ता, मानवतेचा पूजक म्हणून नानकदेवांनी केलेले कार्य व प्रस्थापित केलेला धर्म महत्त्वपूर्ण आहे.
त्यांनी केवळ सदाचार संपन्न असा नवा धर्मच स्थापन केला नाही, तर जातिव्यवस्था, अस्पृश्यता, सतीची चाल, मूर्तिपूजा, पुरोहितवर्गाने लादलेले जाचक कर्मकांड, वाईट रूढी इ. विरुद्ध सतत लढा देऊन सामाजिक क्रांतीही घडवून आणली. संगत व लंगर यांचा पाया घालून त्यांद्वारे जातिधर्मातील प्रत्यक्ष आचरणात्मक सामाजिक परंपरेची सुरुवात त्यांनी केली.
मृत्यू
गुरूनानक देवजी यांचा मृत्यू 22 सप्टेंबर 1539 रोजी झाला. आयुष्याच्या शेवटच्या काळात त्यांची कीर्ती खूप वाढली होती आणि त्यांचे विचारही बदलले होते. त्यांनी स्वतः आपल्या कुटुंबासमवेत रहायला सुरुवात केली आणि मानवतेच्या सेवेत वेळ घालू लागले. ते शेवटच्या काळात करतारपुर नावाच्या गावाला स्थापन्न झाला. हे सध्या पाकिस्तान मध्ये आहे. तिथे एक मोठी धर्मशाळा ही बांधण्यात आलेली आहे.