१९ एप्रिल २०२२

मराठीतील विशेष

🌸🌸 मराठीतील विशेष 🌸🌸

🌷 मराठीतील पहिली सामाजिक कादंबरी - यमुना पर्यटन (१८५७) लेखक - बाबा पद्मनजी  या कादंबरीत विधवा स्त्रियांचे दु:ख चितारण्यात आले आहे.

🌷 आधुनिक मराठी कादंबरीचे जनक - हरी नारायण आपटे

🌷 मराठीतील पहिले नाटक - विष्णुदास भावे यांचे - सीता स्वयंवर (१८४३) ५ नोव्हेंबर - प्रादेशिक रंगभूमी दिन.

🌷 आधुनिक काव्याचे जनक - केशवसुत (कृष्णाजी केशव दामले) २०१५ ला महाराष्ट्र शासनाने - पुस्तकांचे गाव ही योजना भिल्लार
(सातारा) येथून सुरू केली.

🌷 केशवसुतांनी इंग्रजीतील sonnet या काव्यप्रकारावरून सुनीत हा काव्यप्रकार मराठीत आणला.

🌷 मराठीतील पहिले सुनीत - मयूरासन आणि ताजमहाल. (सुनीत हा काव्यप्रकार १४ ओळीत आहे.)

🌷 मराठीतील पहिले प्रवासवर्णन - माझा प्रवास - विष्णू भट गोडसे (वसईकर).
T.me/guttemadammarathivyakaran
🌷 आधुनिक मराठीतील नवकाव्याचे जनक - बा. सी. मर्ढेकर

🌷 बा. सी. मर्ढेकरांना मराठीतील दुसरे केशवसुत ही उपाधी गंगाधर गाडगीळ यांनी दिली.

🌷 आधुनिक कथेचे जनक - गंगाधर गाडगीळ (एका मुंगीचे महाभारत हे त्यांचे प्रसिद्ध पुस्तक)

🌷 मराठीतील पहिल्या महिला कादंबरीकार - साळुबाई तांबवेकर (कादंबरी - चंद्रप्रभाविरह वर्णन)

🌷प्रणयपंढरीचे वारकरी  - माधव ज्युलियन

🌷 माधव ज्युलियन यांनी गझल (उर्दूतून) व रुबाई (फारशीतून) हा काव्यप्रकार मराठीत आणला.

🌷 काव्यात न मावणारा कवी - आरती प्रभू  (चिंतामण त्र्यंबक खानोलकर)

विरुद्ध अर्थी शब्द

🌸विरुद्ध अर्थी शब्द 🌸

🌷ऐच्छिक     x     अनैच्छिक

🌷गुण          x      अवगुण

🌷अनुकूल    x      प्रतिकूल

🌷उत्तीर्ण      x      अनुत्तीर्ण

🌷यश          x      अपयश

🌷आरंभ      x      अखेर

🌷रसिक      x      अरसिक

🌷उंच          x      सखल

🌷आवक     x      जावक

🌷कमाल     x      किमान

🌷उच्च        x      नीच

🌷आस्तिक  x     नास्तिक

🌷अल्पायुषी x    दीर्घायुषी

🌷अर्वाचीन  x     प्राचीन

🌷उगवती    x     मावळती

🌷अपराधी  x     निरपराधी

🌷उपद्रवी   x      निरुपद्रवी

🌷कृतज्ञ     x     कृतघ्न

🌷खरेदी     x     विक्री

🌷उपयोगी  x     निरुपयोगी

🌷उत्कर्ष    x     अपकर्ष

🌷उचित    x     अनुचित

🌷जहाल   x     मवाळ

🌷जमा     x     खर्च

🌷चढ      x     उतार

🌷कर्णमधुर x  कर्णकर्कश

🌷गोड      x    कडू

🌷कच्चा   x    पक्का

🌷चंचल   x    स्थिर

🌷चढाई   x    माघार

🌷जलद   x   सावकाश

🌷तीक्ष्ण   x   बोथट

🌷दृश्य     x   अदृश्य

🌷समता  x    विषमता

🌷सफल  x    निष्फल
T.me/guttemadammarathivyakaran
🌷शोक   x    आनंद

🌷पौर्वात्य x   पाश्चिमात्य

🌷विधवा  x   सधवा

🌷अज्ञान  x   सज्ञान

🌷पोक्त    x   अल्लड

🌷लायक  x   नालायक

🌷सजातीय x विजातीय

🌷सजीव    x  निर्जीव

🌷सगुण     x  निर्गुण

🌷साक्षर    x   निरक्षर

🌷प्रकट     x   अप्रकट

🌷नफा      x   तोटा

🌷सुशिक्षित x  अशिक्षित

🌷सुलभ     x   दुर्लभ

🌷सदाचरण x  दुराचरण

🌷सह्य        x  असह्य

🌷सधन      x   निर्धन

🌷बंडखोर   x  शांत

🌷संकुचित  x  व्यापक

🌷सुधारक   x  सनातनी

🌷सुदिन      x  दुर्दिन

🌷ऋणको    x धनको

🌷क्षणभंगुर   x चिरकालीन

🌷अबोल      x वाचाळ

🌷आसक्त     x अनासक्त

🌷उत्तर        x  प्रत्युत्तर

🌷उपकार    x  अपकार

🌷घाऊक    x  किरकोळ

🌷अवजड   x  हलके

🌷उदार       x अनुदार

🌷उतरण     x  चढण

🌷तारक      x  मारक

🌷दयाळू     x  निर्दय

🌷नाशवंत   x अविनाशी

🌷धिटाई     x  भित्रेपणा

🌷पराभव   x  विजय

🌷राव         x रंक

🌷रेलचेल    x  टंचाई

🌷सरळ      x  वक्र

🌷सधन      x  निर्धन

🌷वियोग     x  संयोग

🌷राकट      x नाजुक

🌷लवचिक   x ताठर

🌷वैयक्तिक   x सामुदायिक

🌷सुकीर्ती     x  दुष्कीर्ती

🌷रुचकर      x  बेचव

🌷प्रामाणिक  x अप्रामाणिक

🌷विवेकी      x  अविवेकी

वाक्प्रचार आणि शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द

🌸🌸वाक्प्रचार 🌸🌸

🌷 अंगावरून वारे जाणे - शरीराचा उजवा किंवा दावा भाग लुळा पडणे

🌷 अग्निकाष्ठ भक्षण करणे -- स्वतःला जाळून घेऊन मरणे

🌷 अग्निदिव्य करणे -- फार मोठ्या संकटातून सुटका होणे

🌷 अग्निप्रवेश करणे -- स्वतः चितेवर चढून जाळून घेऊन मरणे

🌷 अचंबा वाटणे--आश्चर्य वाटणे

🌷अटकेवर झेंडा लावणे - मोठा पराक्रम गाजविणे.

🌷 अन्नाला जागणे - उपकाराची जाणीव ठेवणे

🌷अग्निदिव्य करणे - सत्वासाठी प्राणांतिक संकटातून जाणे

🌷अकांडतांडव करणे - कारण नसताना ( रागाने)  मोठा आरडाओरडा करणे.

🌷 अक्कल पुढे धावणे -बुद्धिचा भलताच उपयोग करणे.

_________________________________
🌸🌸 शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द 🌸🌸

🌷 धड ना इकडे धड ना तिकडे - त्रिशंकू

🌷 तीन महिन्यांतून एकदा प्रसिद्ध होणारे - त्रैमासिक

🌷 सहा महिन्यांतून एकदा प्रसिद्ध होणारे -  षण्मासिक

🌷भाषण ऐकण्यास जमलेले लोक - श्रोते

🌷 कष्ट करून उपजीविका करणारा - श्रमजीवी

समानार्थी शब्द

समानार्थी शब्द :

पर्वत = डोंगर, गिरी, अचल 
पक्षी = पाखरू, खग, विहंग
प्रकाश = उजेड 
प्रवास = सफर, फेरफटका, पर्यटन
प्रवासी = वाटसरू
प्रजा = लोक 
प्रत - नक्कल
प्रदेश = प्रांत 
प्रवास = यात्रा    
प्राण = जीव 
पान = पत्र, पत्ता 
प्रासाद = वाडा 
पाखरू = पक्षी
पाऊल = पाय, चरण
पाऊलवाट = पायवाट
प्रार्थना = स्तवन 
प्रामाणिकपणा = इमानदारी
प्रारंभ = सुरुवात, आरंभ  
प्रेम = प्रीती, माया, जिव्हाळा
प्रोत्साहन = उत्तेजन
पाऊस = वर्षा, पर्जन्य 
पाणी = जल, नीर, तोय, उदक
पिशवी = थैली 
पुस्तक = ग्रंथ
पुतळा = प्रतिमा, बाहुले
पुरातन = प्राचीन 
पृथ्वी = धरणी, जमीन, वसुंधरा, वसुधा  
फलक = फळा   
फांदी शाखा 
फूल = पुष्प, सुमन, कुसुम
बदल = फेरफार, कलाटणी 
बर्फ = हिम  
बहीण = भगिनी
बक्षीस = पारितोषिक, पुरस्कार 
बाग = बगीचा, उद्यान, वाटिका 
बासरी = पावा
बेत = योजना
बाळ = बालक 
बाप = पिता, वडील, जनक 
बादशाहा = सम्राट
बुद्धी = मती 
ब्रीद = बाणा   
भरवसा = विश्वास 
भरारी = झेप, उड्डाण 
भव्य = टोलेजंग
भाट = स्तुतिपाठक 
भारती = भाषा, वैखरी
भांडण = तंटा  
भाळ = कपाळ 
भाऊ = बंधू, सहोदर
भेसळ = मिलावट
भेदभाव = फरक
भोजन = जेवण   
मदत = साहाय्य 
ममता = माया, जिव्हाळा, वात्सल्य 
मन = चित्त, अंतःकरण
मजूर = कामगार 
महिना = मास
महिला = स्त्री, बाई, ललना 
मजूर = कामगार
मस्तक = डोके, शीर, माथा  
मानवता = माणुसकी 
मान = गळा  
मंगल = पवित्र 
मंदिर = देऊळ, देवालय  
मार्ग = रस्ता, वाट
म्होरक्या = पुढारी, नेता  
मित्र = दोस्त, सोबती, सखा, सवंगडी
मिष्टान्न = गोडधोड
मुलगा = पुत्र, सुत, तनय 
मुलगी = कन्या, तनया  
मुद्रा = चेहरा, मुख, तोंड, वदन 
मुख = तोंड, चेहरा 
मुलुख = प्रदेश, प्रांत, परगणा 
मेहनत = कष्ट, श्रम, परिश्रम
मैत्री = दोस्ती
मौज = मजा, गंमत
यश = सफलता 
युक्ती = विचार, शक्कल 
युद्ध = लढाई, संग्राम, लढा, समर 
योद्धा = लढवय्या 
रक्त = रुधिर 
रणांगण = रणभूमी, समरांगण 
र्हास = हानी    
राग = क्रोध, संताप, चीड 
राजा = नरेश, नृप 
राष्ट्र = देश 
रांग = ओळ 
रात्र = निशा, रजनी, यामिनी
रान = वन, जंगल, अरण्य, कानन
रूप = सौंदर्य
रुबाब = ऐट, तोरा  
रेखीव = सुंदर, सुबक 
लग्न = विवाह, परिणय  
लाट = लहर 
लाज = शरम, 
लोभ = हाव
वस्त्र = कपडा 
वारा = वात, पवन, अनिल, मारुत, समीर, वायू 
वाट = मार्ग, रस्ता 
वाद्य = वाजप 
वातावरण = रागरंग
वेग = गती
वेळ = समय, प्रहर
वेळू = बांबू 
वेश = सोशाख
वेदना = यातना  
विश्रांती = विसावा, आराम
वितरण = वाटप, वाटणी 
विद्या = ज्ञान 
विनंती = विनवणी 
विरोध = प्रतिकार, विसंगती
विसावा = विश्रांती, आराम  
विश्व = जग, दुनिया  
वीज = विद्युर, सौदामिनी 
वृत्ती = स्वभाव 
वृद्ध = म्हातारा 
वैराण = ओसाड, भकास, उजाड 
वैरी = शत्रू, दुष्मन 
वैषम्य = विषाद 
व्यवसाय = धंदा 
व्याख्यान = भाषण  
शरीर = देह, तनू, काया, कुडी, अंग
शक्ती = सामर्थ्य, जोर, बळ 
शर्यत = स्पर्धा, होड, चुरस 
शहर = नगर
शंकर = चंद्रचूड  
श्वापद = जनावर 
शास्त्रज्ञ = वैज्ञानिक 
शाळा = विद्यालय 
शाळुंका = शिविलिंग
शेत = 
शिवार, वावर, क्षेत्र
शिवार = शेत, वावर 
शीण = थकवा 
शील = चारित्र्य
शीतल = थंड, गार 
शिक्षा = दंड, शासन  
श्रम = कष्ट, मेहनत  
सकाळ = प्रभात, उष:काल
सचोटी = खरेपणा 
सफाई = स्वच्छता 
सवलत = सूट 
सजा = शिक्षा 
सन्मान = आदर 
संकट = आपत्ती
संधी = मोका
संत = सज्जन, साधू
संपत्ती = धन, दौलत, संपदा
सायंकाळ = संध्याकाळ 
सावली = छाया   
साथी = सोबती, मित्र, दोस्त, सखा 
स्तुती = प्रशंसा 
स्पर्धा = चुरस, शर्यत, होड, पैज
स्थान = ठिकाण, वास, ठाव  
स्त्री = बाई, महिला, ललना
संध्याकाळ = सायंकाळ, सांज 
स्फूर्ती = प्रेरणा 
स्वच्छता = झाडलोट
सुवास = सुगंध, परिमल, दरवळ 
सुंदर = सुरेख, रमणीय, मनोहर, छान 
सागर = समुद्र, सिंधू, रत्नाकर, जलधी
सावली = छाया  
सामर्थ्य = शक्ती, बळ
साहित्य = लिखाण
सेवा = शुश्रूषा    
सिनेमा = चित्रपट, बोलपट 
सिंह = केसरी, मृगराज, वनराज
सुविधा = सोय 
सुगंध = सुवास, परिमळ, दरवळ
सूत = धागा, दोरा
सूर = स्वर  
सूर्य = रवी, भास्कर, दिनकर, सविता 
सोने = सुवर्ण, कांचन, हेम
सोहळा = समारंभ 
हद्द = सीमा, शीव 
हल्ला = चढाई 
हळू चालणे = मंदगती
हकिकत = गोष्ट, कहाणी, कथा 
हात = हस्त, कर, बाहू 
हाक = साद 
हित = कल्याण 
हिंमत = धैर्य 

स्टेटिक जीके के साथ परीक्षा संबंधित करेंट अफेयर्स

📖 स्टेटिक जीके के साथ परीक्षा संबंधित करेंट अफेयर्स: 19 अप्रैल 2022

#Hindi

1) कुशल कार्यबल के लिए विदेशी अवसरों को बढ़ाने के उद्देश्य से युवाओं को प्रशिक्षण देने के लिए भुवनेश्वर में भारत का पहला स्किल इंडिया इंटरनेशनल सेंटर स्थापित किया जाएगा।

▪️उड़ीसा CM - Naveen Patnaik
➨ राज्यपाल - गणेशी लाली
➨ सिमिलिपाल टाइगर रिजर्व
➨ सतकोसिया टाइगर रिजर्व
➨ भितरकनिका मैंग्रोव
➨ नलबाना पक्षी अभ्यारण्य
➨ टिकरपाड़ा वन्यजीव अभयारण्य
➨ चिल्का वन्यजीव अभयारण्य, पुरी
➠ सुनबेड़ा वन्यजीव अभ्यारण्य

2) प्रधान मंत्री नरेंद्र मोदी ने वीडियो कॉन्फ्रेंसिंग के माध्यम से गुजरात के मोरबी में भगवान हनुमान की 108 फीट की प्रतिमा का अनावरण किया।

▪️गुजरात :-
➨CM -  Bhupendra Patel
➨Governor - Acharya Devvrat
➨Nageshwar Temple
➨Somnath Temple
➠ Marine( Gulf of Kachchh) WLS 
➠नल सरोवर पक्षी अभ्यारण्य
➠ काकरापार परमाणु ऊर्जा संयंत्र
➠ नारायण सरोवर वन्यजीव अभयारण्य
➠ सरदार सरोवर हाइड्रो इलेक्ट्रिक पावर प्लांट
➠पोरबंदर झील वन्यजीव अभयारण्य

3) तमिलनाडु ने फाइनल में गत चैंपियन पंजाब को हराकर 71वीं सीनियर नेशनल बास्केटबॉल चैंपियनशिप में पुरुषों का खिताब जीता।

▪️तमिलनाडु :-
➠ अन्नामलाई टाइगर रिजर्व
➠North Chennai Thermal Power Station
➠ मन्नार की खाड़ी समुद्री
राष्ट्रीय उद्यान
➠ एन्नोर थर्मल पावर स्टेशन
➠ मुदुमलाई राष्ट्रीय उद्यान 
➠ मुकुर्ती राष्ट्रीय उद्यान  
➠ गिंडी राष्ट्रीय उद्यान

4) विश्व बैंक के एक वर्किंग पेपर के अनुसार, भारत में अत्यधिक गरीबी में 2011 और 2019 के बीच 12.3 प्रतिशत अंक की गिरावट आई है, ग्रामीण क्षेत्रों ने शहरी केंद्रों की तुलना में बेहतर प्रदर्शन किया है।

5) व्यापारियों के लिए इंडसइंड बैंक के मोबाइल ऐप - "इंडस मर्चेंट सॉल्यूशंस" को डिजिटल सीएक्स अवार्ड्स 2022 में 'आउटस्टैंडिंग डिजिटल सीएक्स - एसएमई पेमेंट्स' से सम्मानित किया गया है।

6) चंडीगढ़ के मनदीप सिंह को "एनपीसी नॉर्थ इंडिया एंड मिस्टर ट्राइसिटी" बॉडीबिल्डिंग एंड फिजिक चैंपियनशिप के दूसरे संस्करण में बॉडीबिल्डिंग नॉर्थ इंडिया और ट्राइसिटी प्रतियोगिता श्रेणी में समग्र विजेता घोषित किया गया।

7) जाने-माने भारतीय अर्थशास्त्री और राजनीतिक टिप्पणीकार प्रभात पटनायक को 2022 के मालकॉम आदिसेशिया पुरस्कार के लिए चुना गया है।
➠ यह पुरस्कार मैल्कम और एलिजाबेथ अदिशिया ट्रस्ट द्वारा प्रतिवर्ष एक उत्कृष्ट सामाजिक वैज्ञानिक को दिया जाता है, जिसे विशेष रूप से गठित राष्ट्रीय जूरी द्वारा प्राप्त नामांकन से चुना जाता है।

8) संस्कृति और विरासत को बढ़ावा देने के लिए हर साल 18 अप्रैल को विश्व स्तर पर स्मारकों और स्थलों के लिए अंतर्राष्ट्रीय दिवस मनाया जाता है।
➠ 1982 में, ICOMOS ने प्रस्ताव दिया कि 18 अप्रैल को स्मारकों और स्थलों के लिए अंतर्राष्ट्रीय दिवस के रूप में नामित किया जाए।

9) लीवर की बीमारी के कारणों के बारे में जागरूकता फैलाने और इसकी रोकथाम के लिए सुझाव देने के लिए प्रतिवर्ष 19 अप्रैल को विश्व लीवर दिवस मनाया जाता है ताकि लीवर की संपूर्ण देखभाल की जा सके।

10) महान उड़िया गायक, गीतकार और संगीत निर्देशक प्रफुल्ल कर का 83 वर्ष की आयु में निधन हो गया।

11) डॉ बीआर अंबेडकर की 131वीं जयंती के अवसर पर एक नई पुस्तक "द बॉय हू वॉट ए कॉन्स्टिट्यूशन" का विमोचन किया गया।
➠ पुस्तक प्रसिद्ध नाटककार और लेखक राजेश तलवार द्वारा लिखी गई है। यह पोनीटेल बुक्स द्वारा प्रकाशित किया गया है।

12) अभिनेता आर माधवन के बेटे वेदांत माधवन ने डेनमार्क के कोपेनहेगन में डेनमार्क ओपन स्विमिंग मीट में पुरुषों की 800 मीटर फ्रीस्टाइल स्पर्धा में स्वर्ण पदक जीता।

13) गैर-मेट्रो टियर II और III शहरों में हवाई संपर्क प्रदान करने के लिए नागरिक उड्डयन मंत्रालय की प्रमुख पहल UDAN योजना को लोक प्रशासन 2020 में उत्कृष्टता के लिए प्रधान मंत्री पुरस्कार के लिए चुना गया है।

14) दृष्टिबाधित लोगों के लिए देश का पहला रेडियो चैनल, जिसका नाम 'रेडियो अक्ष' है, महाराष्ट्र के नागपुर में लॉन्च किया गया है।

▪️ महाराष्ट्र :-
CM - Uddhav Thackeray
➨ Sanjay Gandhi (Borivali) National Park
➨ Tadoba National Park
➨Nawegaon National Park
➨Gugamal National Park
➨Chandoli National Park

≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡≡

रोजगार निर्मिती योजना

रोजगार निर्मिती योजना ------

सप्टेंबर, 2009 मध्ये ग्रामीण विकास मंत्रालयाने या योजनेची पुनर्रचना करून ‘राष्ट्रीय ग्रामीण उपजीविका अभियान’ सुरू केले आहे.
उद्दिष्ट – ग्रामीण दारिद्र्य रेषेखालील कुटुंबाचे दारिद्र्य कमी करण्यासाठी स्वयंरोजगार व मजुरी रोजगाराच्या व मजुरी रोजगाराच्या विविधिकृती संधी निर्माण करणे व शाश्वत आधारावर उत्पन्न वाढीसाठी प्रयत्न करणे.
अभियानांतर्गत 2016- 17 पर्यत सध्या करावयाची लक्ष्ये ठरविण्यात आलेली आहेत.
Must Read (नक्की वाचा):
Employment Generation Scheme (Part – 1 )

भारत निर्माण योजना :

16, डिसेंबर, 2005 रोजी सुरू करण्यात आलेली ही योजना ग्रामीण पायाभूत संरचनेसाठी एक बिझिनेस प्लॅन आहे. त्यामध्ये ग्रामीण भगत 6 क्षेत्रांमध्ये पायाभूत सुविधा विकासाचा समावेश आहे.

ग्रामीण पेयजल – 2012 पर्यंत सर्व अलाभान्वित वस्त्यांना पेयजलाचा पुरवठा करणे 
ग्रामीण गृहनिर्माण – 2009 पर्यंत गरिबांसाठी 60 लाख वाढीव घरांची उपलब्धता, 2014 पर्यंत 1.2 कोटी घरांचे नवीन लक्ष्य
ग्रामीण दूरसंचार – 2014 पर्यंत 40% इतकी ग्रामीण तेली-घनता सध्य करणे, सर्व 2.5 लाख पंचायतींना ब्रॉडब्रॅंड कव्हरेज सुनिश्चित करणे, 2012 पर्यंत पंचायत स्तरावर भारत निर्माण सेवा केंद्रे निर्माण करणे.
ग्रामीण रस्ते – 2012 पर्यंत 1000 लोकसंख्या असलेली सर्व गावे बारमाही रस्त्यांनी जोडणे.
ग्रामीण विधुतीकरण – 1012 पर्यंत सर्व गावांपर्यंत वीज पोहचविणे आणि 1.75 कोटी गरीब कुटुंबांना विजेचे कनेक्शन देणे.
ग्रामीण जलसिंचन – 2012 पर्यंत एक कोटी हेक्टर जमीन नव्याने नियमित सिंचनाखाली आणणे.
राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना :

7 सप्टेंबर 2005 रोजी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायद्याची नोंदणी झाल्यावर 2 फेब्रुवारी 2006 रोजी एक नवीन योजना राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना सुरू करण्यात आली .

संपूर्ण ग्रामीण रोजगार योजना
नॅशनल फूड फॉर वर्क प्रोग्रॅम
2 ऑक्टोंबर 2009 योजनेचे नाव बदलून महात्म गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना असे नामकरण करण्यात आले.
सुरवातीला ही योजना 200 जिल्ह्यांमध्ये सुरू करण्यात आली होती, 1 एप्रिल 200 पासून योजना देशभरात लागू करण्यात आली.
कायद्यात महिलांसाठी 33% आरक्षणाची तरतूद करण्यात आली.
राज्यांनी उपलब्ध करून दिलेल्या रोजगारावर होणार्‍या खर्चापैकी 90% खर्च केंद्र सरकार उपलब्ध करून देते.
योजनेचे वेळोवेळी परीक्षण करण्यासाठी केंद्रीय रोजगार हमी परिषद स्थापन केली जाईल
ग्रामसेवक शिफारशिनुसार प्रकल्पांची निवड अमलबजावणी आणि पर्यवेक्षन करण्याची जबाबदारी ग्राम पंचायतीकडे असेल.
योजनेच्या अमलबजावणीसाठी केंद्र सरकार ‘राष्ट्रीय रोजगार हमी निधी’ तर राज्य सरकार ‘राज्य रोजगार हमी निधी’ स्थापन करतील.
वीस कलमी कार्यक्रम :

26 जून 1975 रोजी इंदिरा गांधी सरकारने पहिले 20 कलमी कार्यक्रम सुरू केला होता.
लोकांच्या विशेषतः दरिद्रय रेषेखालील, राहणीमानाच्या दर्जात सुधारणा करणे, हा त्यामागील उद्देश होता.
त्यानंतर 1982, 1986 व 2006 मध्ये या कार्यक्रमाची पुनर्रचना करण्यात आली.
20 कलमे पुढीलप्रमाणे-

1. गरीबी हटाओ  2. जन शक्ती  3. किसान मित्र  4. श्रमिक कल्याण  5. सर्वांसाठी घरे  6. स्वच्छ पेय जल  7. खाध्य सुरक्षा  8. सर्वांसाठी आरोग्य  9. सर्वांसाठी शिक्षण  10. अनुसूचीत जाती, जमाती, अल्पसंख्यांक आणि इतर मागासवर्गीय कल्याण  11. महिला कल्याण  12 बाल कल्याण  13. युवा विकास  14. झोपडपट्टी सुधार  15. पर्यावरण संरक्षण आणि वनवृद्धी  16. सामाजिक सुधार  17. ग्रामीण सडक 18. ग्रामीण ऊर्जा  19. मागास भागांचा विकास  20. ई-शासन 

पंतप्रधान रोजगार निर्माण कार्यक्रम :

ऑगस्ट, 2008 मध्ये नव्याने सुरू करण्यात आलेला पट आधारित अनुदान कार्यक्रम आहे. त्यामध्ये ग्रामीण तसेच शहरी भागात सूक्ष्म उपक्रमांच्या स्थापनेच्या माध्यमातून रोजगाराच्या संधीच्या निर्माणावर भर देण्यात आला.
देशातील ग्रामीण तसेच शहरी भागात नवीन स्वयंरोजगार उपक्रम यांच्या स्थापनेच्या माध्यमातून रोजगारांच्या संधीची निर्मिती करणे.
विस्तृतपणे विखुरलेल्या पारंपरिक कारागिरांना ग्रामीण व शहरी बेरोजगार तरुणांना एकत्र आणणे आणि त्यांना शक्यतो त्याच्या राहत्या घराजवळच स्वयंरोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देणे.
ग्रामीण तरुणांचे शहरांकडे होणारे विपत्तीजन्य स्थलांतर कमी करण्यासाठी पारंपरिक व संभाव्य कारागिरांना तसेच ग्रामीण व शहरी बेरोजगार तरुणांना सतत व शाश्वत रोजगार उपलब्ध करून देणे.
11व्या योजनेदरम्यान 37.4 लाख रोजगाराच्या संधी निर्माण करण्याचे लक्ष्य या कार्यक्रमात ठेवण्यात आले.

व्यापारी बँकांची कार्य

व्यापारी बँकांची कार्य

व्यापारी बँका लोकांकडून ठेवी स्विकारून त्याच ठेवीतुन गरजू लोकांना कर्ज देण्याचे प्राथमिक कार्य करतात.
बँक ही ऋणको व धनको अशी दुहेरी भूमिका बजावते.
1. प्राथमिक कार्य – ठेवी स्विकारणे व कर्ज देणे यांना बँकांची प्राथमिक कार्य मानली जातात व तसेच त्यांना बँकेची आम्ल चाचणी कार्य मानली जातात.

A. ठेवी स्विकारणे-

1. मागणीदेय ठेवी/चालू ठेवी –

ज्या ठेवीचे पैसे मागणी करताच परत द्यावे लागतात त्यांना मागणीदेय ठेवी म्हणतात.
खात्यातून केव्हाही व कितीही रक्कम काढता व ठेवता येते.
खात्यावर धांनादेशाची सोय असल्यास त्यादवारे व्यवहार केला जाऊ शकतो 
2. मुदत ठेवी –

या ठेवीत एक विशिष्ट मुदतीसाठी पैसे ठेवले जातात.
मुदत संपल्याशिवाय पैसे देण्याचे बंधन बँकेवर नसते.
मुदतपूर्व पैसे हवे असल्यास दंडात्मक व्याजदर आकारून ते पैसे दिले जातात.
3. समिश्र ठेवी/बचाव ठेवी –

मागील देय व मुदत ठेवींच्या अटींचे एकत्रीकरण
यात केव्हाही व कितीही पैसे ठेवता येतात मात्र पैसे काढण्यावर बंधन असतात.बचत बँका अल्पावधीसाठी गुंतऊ शकतात, म्हणून बँका त्यावर अल्पदराने व्याज    ठेवतात.
4. आवर्ती ठेवी –

दरमहा ठराविक रक्कम विशिष्ट मुदतीपर्यंत भरल्यास मुदतीअखेर व्याजासह ठेवी परत मिळते.
ठेवी-रक्कम दर महिन्याला वाढत जाते.
ठेवीवर बचत खात्यांपेक्षा जास्त मात्र मुदत ठेवीपेक्षा कमी दराने व्याज मिळते.

B. कर्ज व अग्रिमे देणे –

बँका जमा केलेल्या ठेवींमधून निरनिराळ्या पद्धतीने कर्ज व अग्रिमे देतात व स्वतःसाठी नफा कमवितात.
ठराविक मुदतीसाठी कर्ज दिले तर त्याला कर्ज व अग्रिमे म्हणतात.
रोख पत रोख कर्ज
अधिकर्ष सवलत
तारणमूल्याधारित कर्ज
हुंड्याची वटवणी 
3. पतचलण निर्माण करणे

2. दुय्यम/अनुषंगिक कार्य –

बँकांवर असलेल्या दुय्यम कार्याचे वर्गीकरण प्रतिंनिधीक कार्य व सर्वसाधारण सेवा कार्य असे केले जाते.

A. प्रतिंनिधीक कार्य

B. सर्वसाधारण सेवा कार्य

अनुसूचीत व बिगर अनुसूचीत बँका

अनुसूचीत व बिगर अनुसूचीत बँका

RBI कायदा, 1934 या कायद्यान्वये व्यापारी बँकांचे वर्गीकरण दोन प्रकारात केले जाते.

अनुसूचीत बँका
बिगर अनुसूचीत बँका
1. अनुसूचीत बँका –

ज्या बँकांचा समावेश RBI कायदा, 1934 च्या दुसर्‍या अनुसूचीमध्ये करण्यात आला आहे, त्यांना अनुसुसूचित बँका असे म्हणतात.

निकष –

त्या बँकेचे भाग भांडवल व राखीव निधी 5 लाख रुपयांपेक्षा कमी नसणे.
त्या बँकेचे सर्वसाधारणपणे आपल्या ठेवीदारांच्या हितासाठी काम करावे
सुविधा –

अशा बँकांतील खात्यांना सुरक्षितता व पत-मूल्य प्राप्त होते.
या बँका RBI कडून बँक दराने कर्ज मिळविण्यास प्राप्त ठरतात.
या बँकांना RBI कडून पुनर्वित्ताच्या सोयी प्राप्त होतात.
या बँकांना RBI कडून प्रथम दर्जाच्या विनिमय पत्रांच्या पुनर्वटवणीच्या सोयी प्राप्त होतात.
या बँकांना आपोआप निरसन गृहाचे सदस्यत्व मिळते.

बंधने –

CRR व SLR चे बंधन
प्रत्येक बँकेला आपल्या आठवड्याचा अहवाल दर शुक्रवारी RBI कडे पाठवावा लागतो.
RBI कडून वेळोवेळी प्राप्त झालेल्या सर्व निर्देशांचे पालन त्यांना करावे लागते.
बँकांचा समावेश –

SBI व तिच्या सहभागी बँका
राष्ट्रीयीकृत बँका
प्रादेशिक ग्रामीण बँका
भारतीय खाजगी अनुसूचीत बँका
परकीय बँका राज्य सहकारी बँका
2. बिगरअनुसूचीत बँका

ज्या बँकांचा समावेश RBI कायदा-1934 च्या दुसर्‍या अनुसूचीमध्ये करण्यात आलेला नाही त्यांना बिगर अनुसूचीत बँका असे म्हणतात.
या बँकांना RBI च्या कर्ज, पुनर्वित्त, विनिमय पत्रांची पुनर्वटणी इत्यादी सोयी प्राप्त होत नाही.
मात्र या बँकांना RBI ची काही बंधने लागू पडतात