मानव विकास निर्देशांक

संयुक्त राष्ट्रांच्या मानव विकास निर्देशांक (HDI) 2021-22 मध्ये  जाहीर झालेल्या 191 देशांपैकी भारत चा क्रमांक 132

2021 मानव विकास निर्देशांक (HDI) वरील अहवाल हा संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रमाद्वारे जारी केलेल्या मानव विकास अहवाल 2021-2022 चा भाग आहे.

HDI मानवी विकासाच्या तीन मूलभूत परिमाणांमध्ये देशाची सरासरी उपलब्धी मोजते  1)दीर्घ आणि निरोगी जीवन 2)शिक्षण आणि 3)एक सभ्य जीवनमान.

पहिले 3 देश

1)Switzerland(0.962)
2)Norway(0.961)
3)Iceland(0.959)
4)HongKong(0.952)

भारतीय परिस्थिती:

2021 मानव विकास निर्देशांक (HDI) मध्ये 191 देश आणि प्रदेशांमध्ये भारत 132 व्या क्रमांकावर आहे.  2020 च्या अहवालात, 189 देश आणि प्रदेशांमध्ये भारत 131 व्या क्रमांकावर होता.  देशाच्या मागील स्तरावरील कामगिरीत झालेली घसरण आयुर्मानात घट झाल्यामुळे होते.

महत्त्वाचे मुद्दे:

भारताचे नवीनतम एचडीआय मूल्य 0.633 हे देशाला मध्यम मानव विकास श्रेणीमध्ये ठेवते, जे 2020 च्या अहवालातील 0.645 च्या मूल्यापेक्षा कमी आहे.

अहवालात 2019 मधील 0.645 वरून 2021 मध्ये 0.633 पर्यंत एचडीआयमधील घसरणीचे श्रेय भारताचे आयुर्मान घटते - सर्वेक्षण कालावधीत 69.7 वर्षांवरून 67.2 वर्षे झाले.

भारताची शालेय शिक्षणाची अपेक्षित वर्षे 11.9 वर्षे आहेत, 2020 अहवालात 12.2 वर्षांपेक्षा कमी आहे, जरी 2020 अहवालात शालेय शिक्षणाची सरासरी वर्षे 6.5 वर्षांवरून 6.7 वर्षे वाढली आहेत.

जरी भारताने लैंगिक विकास निर्देशांकात 132 वे स्थान कायम ठेवले असले तरी, महिलांचे आयुर्मान 2020 च्या अहवालातील 71 वर्षांवरून 2021 च्या अहवालात 68.8 वर्षांपर्यंत घसरले आहे.

त्याच कालावधीत महिलांसाठी शालेय शिक्षणाची सरासरी वर्षे 12.6 ते 11.9 वर्षांपर्यंत घसरली.

भारताने बहु-आयामी दारिद्र्य निर्देशांक (MPI) मध्ये 0.123 गुण मिळवले असून 27.9 टक्के हेडकाउंट गुणोत्तर आहे, 8.8 टक्के लोकसंख्या गंभीर बहुआयामी दारिद्र्याखाली आहे.  गेल्या दशकभरात, भारताने बहुआयामी दारिद्र्यातून तब्बल 271 दशलक्ष वर उचलले आहे, असे अहवालात नमूद करण्यात आले आहे.

आशियाई देश: भारताचे शेजारी

श्रीलंका : 73
चीन : 79
बांगलादेश: 129
भुतान: 127
पाकिस्तान: 161
नेपाळ: 143
म्यानमार: 149

अहवालात म्हटले आहे की सुमारे 90 टक्के देशांनी 2020 मध्ये किंवा 2021 मध्ये त्यांच्या एचडीआय मूल्यामध्ये घट नोंदविली आहे.