भारत इतिहास संशोधक मंडळ

भारत इतिहास संशोधक मंडळ

भारत इतिहास संशोधक मंडळ हे प्रामुख्याने भारतीय इतिहासाचा अभ्यास करणारे मंडळ आहे. या मंडळाची स्थापना ७ जुलै, इ.स. १९१० रोजी इतिहासाचार्य विश्वनाथ काशिनाथ राजवाडे यांनी केली पुणे येथे केली.

स्थापक विश्वनाथ काशिनाथ राजवाडे.
इतिहास

भारत इतिहास संशोधक मंडळाची विश्वनाथ काशीनाथ राजवाडे आणि सरदार खंडेराव चिंतामण मेहेंदळे यांनी पुण्यातील अप्पा बळवंत चौकात असलेल्या सरदार मेहेंदळे यांच्या वाड्यात केली. पुढे ही संस्था पुण्याच्या सदाशिव पेठ परिसरातील स्वतःच्या इमारतीत स्थलांतरित झाली.

त्यानंतरही पुण्यातील भारत इतिहास संशोधक मंडळ इतिहास संशोधकांना मदत करण्यासाठी आणि ऐतिहासिक अभ्यासाच्या प्रगतीस हातभार लावण्याच्या उद्देशाने पुढे चालूच राहिले. जनतेने मंडळाला दानादाखल पुस्तके आणि कागदपत्रे मिळवून देऊन खूप समर्थन दिले. राजवाडे यांचे शिष्य दत्तो वामन पोतदार, गणेश हरि खरे आणि वासुदेव सीताराम बेंद्रे यांनी मंडळाच्या कामात स्वतःला झोकून देऊन मंडळाला समृद्ध करण्यासाठी मोलाची भूमिका बजावली.

संसाधने
संपादन करा
भारत इतिहास संशोधक मंडळामध्ये २०१९ साली १५ लाखांहून अधिक ऐतिहासिक कागदपत्रे आणि मराठी (देवनागरी आणि मोडी), फारसी, पोर्तुगीज आणि इंग्रजी भाषेतली ३०,००० हस्तलिखिते आहेत. मंडळाच्या सुसज्ज संग्रहालयात चार हजाराहून अधिक जुनी नाणी एक हजार रंगीत चित्रे आणि काही शिल्पे व शिलालेख जतन करून ठेवली आहेत. मंडळाच्या ग्रंथालयातील २७,०००हून अधिक इंग्रजी-मराठी पुस्तके संशोधकांना तेथेच विनामूल्य वाचनासाठी किंवा घरी नेऊन वाचण्यासठी नाममात्र फीमध्ये उपलब्ध होऊ शकतात. ही संसाधने प्रामुख्याने मराठा साम्राज्य, मराठा संस्कृती आणि मराठी इतिहासावरची आहेत.भारतावरील मुगल आणि ब्रिटिश साम्राज्यावरील साहित्याचा मोठा संग्रहही त्यांत आहे.

भारत इतिहास संशोधक मंडळाकडून एक त्रैमासिक नियतकालिकाही प्रकाशित केले जाते. या नियतकालिकात नवीन शोधांवरील निबंध आणि लेख सादर केले जातात. मंडळाने अनुभवी इतिहासकारांच्या वार्षिक परिषदांच्या आणि इतिहासकारांच्या अन्या बैठकीच्या अहवालांद्वारे लिहिलेली आणि संपादित केलेली पुस्तके देखील प्रकाशित केली आहेत. हे मंडळ वेळोवेळी तरुण संशोधकांसाढी आणि इतिहासकारांसाठी व्याख्याने, कार्यशाळा, प्रशिक्षण, सेमिनार आणि अभ्यासदौरा आयोजित करत असते.

मंडळाचे अध्यक्ष
संपादन करा
१९१० - १९१३ - गणेश व्यंकटेश जोशी
१९१३ - १९२६ - काशिनाथ नारायण साने
१९२६ - १९३५ - चिंतामण विनायक वैद्य
१९३५ - १९४२ - नरसिंह चिंतामण केळकर
१९४२ - १९५० - मालोजीराव नाईक निंबाळकर
१९५० - १९७४ - दत्तो वामन पोतदार
१९७४ - १९८१ - गणेश हरी खरे
१९८१ - १९८३ - हसमुख धीरजलाल सांकलिया
१९८४ - १९८६ - रामचंद्र शंकर वाळिंबे
१९८८ - १९९१ - विश्वनाथ त्रिंबक शेटे
???? - २०२० - श्री.मा.भावे
२०२० - प्रदीप रावत
प्रकाशित ग्रंथ
संपादन करा
शिवचरित्र साहित्य, खंड १ ते १६
शिवाजी निबंधावली
शिवचरित्र निबंधावली
सम्पूर्ण भूषण - रामचंद्र गोविंद काटे, १९३०
दक्षिणेच्या मध्ययुगीन इतिहासाची साधने
पुणे नगर संशोधन वृत्त
शिवचरित्र वृत्त संग्रह, खंड १ ते ३
शिवभारत
शिवचरित्र प्रदीप
ऐतिहासिक फारसी साहित्य खंड १ ते ६
ऐतिहासिक पोवाडे खंड १ व २
संभाजी कालीन पत्रसार संग्रह
मठगावचा शिलालेख
शिवकालीन पत्रसार संग्रह खंड १ ते ३
मूर्तीविज्ञान
मंडळाचे संशोधक
संपादन करा
वि.का.राजवाडे
वासुदेवशास्त्री खरे
काशिनाथ नारायण साने
दत्तात्रेय विष्णू आपटे
चिंतामण विनायक वैद्य
चिंतामण गणेश कर्वे
न.चिं.केळकर
विनायक लक्ष्मण भावे
नारायण भवानराव पावगी
गणेश सखाराम खरे
गंगाधर नारायण मुजूमदार
शंकर श्रीकृष्ण देव
दत्तो वामन पोतदार
मिया शिकंदरलाल आतार
गो.का. चांदोरकर
नारायण गोविंद चापेकर
स.म.दिवेकर
स.ग. जोशी
जनार्दन सखाराम करंदीकर
पांडुरंग नरसिंह पटवर्धन
भास्कर रामचंद्र भालेराव
चिंतामण गंगाधर भानू
पां.मा.चांदोरकर
कृ.वि.आचार्य
ना.य.मिरीकर
गं.के.देशपांडे
कृष्णाजी वासुदेव पुरंदरे
शिवराम महादेव परांजपे
शंकर नारायण जोशी
वासुदेव सीताराम बेंद्रे
ब.द.आपटे
त्र्यंबक शंकर शेजवलकर
गणेश हरी खरे
यशवंत राजाराम गुप्ते
वा.कृ.भावे
दि.वि.काळे
शां.वि.आवळसकर
बाबासाहेब पुरंदरे
सदाशिव मार्तंड गर्गे
बी.जी.परांजपे
रा.वि.ओतूरकर
यादव माधव काळे
य.न. केळकर
द.बा.डिसकळकर
वि.सी.चितळे
मा.वि.गुजर
यशवंत खुशाल देशपांडे
मोरेश्वर गंगाधर दिक्षित
देवीसिंह व्यंकटसिंह चौहान
कमल गोखले
गो.त्र्यं.कुलकर्णी
प्र.ल.सासवडकर
मा.रा.कंटक
कृ.ना.चिटणीस
अ.रा.कुलकर्णी
शोभना गोखले
गजानन भास्कर मेहेंदळे
चंद्रकांत अभंग