इंदिरा गांधी हा भारताच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान होत्या व आजपर्यंत भारताच्या तिसर्‍या पंतप्रधान.

इंदिरा गांधी हा भारताच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान होत्या व आजपर्यंत भारताच्या तिसर्‍या पंतप्रधान.

| इंदिरा गांधी

1.1 जन्म व बालपण

1.2 शिक्षण

1.3 वैयक्तिक जीवन

1.4 राजनैतिक जीवन

1.5 पंतप्रधान

1.6 भारत-पाकिस्तान तिसरे युद्ध

1.7 मृत्यू

इंदिरा गांधी ----------

इंदिरा गांधींना आतापर्यंत सर्वात बलवान पंतप्रधान मानले गेले आहे. त्यांचे व्यक्तिमत्व खूप धैर्यवान व ग्रेट होते. त्यांना आयरन लेडी ऑफ इंडिया म्हणूनही ओळखले जात असे. त्यांच्याविषयी आपण माहिती पाहूया.

जन्म व बालपण ---------

इंदिरा गांधी यांचा जन्म 17 नोव्हेंबर, 1917 रोजी अलाहाबाद येथे कश्मिरी पंडित कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील जवाहरलाल नेहरू हे ब्रिटिश राजवटीत भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यातील आघाडीचे व्यक्तिमत्व होते आणि ते स्वतंत्र भारताचे पहिले पंतप्रधान सुद्धा होते. इंदिरा या जवाहरलाल नेहरू यांची कन्या रत्न होती. त्यांच्या आईचे नाव कमला नेहरू असे होते. त्यांचे आजोबा मोतीलाल नेहरू हे व्यवसायाने वकील आणि भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षाचे आघाडीचे नेते होते.

राजकारणात त्यांना मानाचे स्थान होते. इंदिरा गांधीचे लहानपण अलाबादमधील आनंद भवन येथे गेले. इंदिरा गांधीच्या लहानपणी तिचे वडील बहुतेक वेळेस राजकीय कारणांमुळे दूर किंवा तुरुंगात असतात. त्यामुळे शक्यतो वडिलांशी पत्राद्वारे मर्यादित संपर्क होता. आई आजारी होती. त्यांच्या आईचा क्षय रोगाने मृत्यू झाला होता.

शिक्षण ---------

इंदिरा गांधीचे मुख्यतः शिक्षण घरीच झाले. 1934 मध्ये मॅट्रिक परीक्षेसाठी त्या अधून मधून शाळेत जात असत. त्यांचे शिक्षण विविध शाळा आणि संस्थांमध्ये झाले. दिल्लीचे मॉडल स्कूल सेंट सिसिलिया अहमदाबादमधील सेंट मेरी ख्रिश्चन कॉन्व्हॅट स्कूल आणि जिनिव्हा इंटरनॅशनल स्कूल या ठिकाणी त्यांचे शिक्षण झाले. त्यांच्या रवींद्रनाथ टागोर यांच्यासोबत मुलाखतीत त्यांनी इंदिराचे नाव प्रियदर्शनी असे ठेवले.

सर्वांकडे प्रेमाने पाहणारी असा प्रियदर्शनी नावाचा अर्थ होता होतो. पुढे त्या इंदिरा प्रियदर्शनी नेहरू म्हणून ओळखल्या जाऊ लागल्या. वर्षभराने त्यांनी युनिव्हर्सिटी सोडली आणि आजारी आईची काळजी घेण्यासाठी युरोपमध्ये गेल्या. तिथे त्यांनी युनिव्हर्सिटी ऑफ ऑक्सफर्डमध्ये प्रवेश घेतला.

1937 मध्ये आईच्या निधनानंतर त्यांनी कॉलेजमध्ये इतिहासाचा अभ्यास सुरू केला असताना, इंदिरा नेहमी आजारी पडत आणि आजारातून बरे होण्यासाठी त्या इंग्लंडला जात असत. त्यामुळे त्यांच्या शिक्षणावरही परिणाम होत होता. 1940 मध्ये त्या स्विझरलँडमध्ये असताना, जर्मन आर्मीने तेथे हल्ला केला होता. इंदिरा गांधीजींनी परत येण्याचा प्रयत्न केला परंतु त्या वाटेत पोर्तुगालमध्ये दोन महिन्यांसाठी अडकून पडल्या होत्या. त्या 1941 ला इंग्लंडमध्ये परतल्या आणि तिथून आपले शिक्षण अपूर्ण सोडून भारतामध्ये परतल्या.

वैयक्तिक जीवन ----
इंग्लंडमध्ये असताना त्यांचे भविष्यात होणारे पती फिरोज गांधी यांच्याशी त्यांची भेट होत असे. फिरोज गांधी हे लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समध्ये शिकत होते. फिरोज गांधी गुजरातमधील पारसी परिवारातून होते. इंदिरा गांधींनी इतक्यातच लग्न करू नये, म्हणत जवाहरलाल नेहरु यांनी त्यास विरोध केला. पण इंदिरा आपल्या मतावर ठाम होत्या व त्यांनी मार्च 1942 मध्ये विवाह केला. फिरोज गांधी सुद्धा राजकारणात सक्रिय होते व भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे फिरोज व इंदिरा सदस्य होते.

1942 च्या लढ्यात भाग घेतला म्हणून दोघांना अटक झाली होती. फिरोज गांधी हे भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर उत्तर प्रदेशातून संसदेवर निवडून गेले होते. या दांपत्याला राजीव व संजय अशी दोन मुले झाली. पण त्यानंतर दोघात दुरावा वाढत गेला व दरम्यानच्या काळात फिरोज गांधी यांना हृदयविकाराचा झटका आला व 1960 मध्ये फिरोज गांधी यांचा मृत्यू झाला.

राजनैतिक जीवन -------

इंदिरा गांधी यांनी 1930 साली ‘वानर सेना’ नावाची संघटना स्थापन केली. वयाच्या 21 व्या वर्षी त्यांनी राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये प्रवेश केला. 1955 मध्ये त्या काँग्रेस कृती समितीच्या व सेंट्रल पार्लमेेंटरी बोर्डाच्या सदस्य झाल्या. फेब्रुवारी 1959 मध्ये त्या भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या अध्यक्षा म्हणून निवडून आल्या. केंद्रीय मंत्रिमंडळात त्या 1964 साली प्रथम रुजू झाल्या. तत्कालीन पंतप्रधान लाल बहादूर शास्त्री यांच्या मंत्रिमंडळात त्या माहिती व नभोवाणी मंत्री होत्या.

लालबहादुर शास्त्री यांचा ताश्कंद येथे 1966 मधे मृत्यू झाल्यानंतर काँग्रेस अध्यक्ष कामराज याच्या पाठिंब्याने 186 मतांनी मोरारजी देसाई यांचा पराभव करून त्या 24 जानेवारी, 1966 रोजी पंतप्रधान म्हणून विजयी झाल्या. 14 प्रमुख व्यापारी बॅकांचे राष्ट्रीयीकरण आणि पोखरण येथे पहिली अणुचाचणी, ऑपरेशन ब्लू स्टार या त्यांच्या आयुष्यातल्या महत्त्वाच्या घटना होत्या.

पंतप्रधान-------
इंदिरा गांधी प्रधानमंत्री बनल्या आणि मोरारजी देसाई उपपंतप्रधान आणि अर्थमंत्री बनले. पंतप्रधान पदाच्या पहिल्या कार्यकाळाच्या सुरुवातीलाच इंदिरा गांधीना खूप अडचणींना तोंड द्यावे लागले. त्यांना गुंगी गुडिया संबोधत प्रसार माध्यमे आणि विरोधकांकडून मोठ्या प्रमाणात टीका केली गेली.

1971 च्या निवडणुकीनंतर इंदिरा गांधींची सर्वात मोठे यश म्हणजे डिसेंबर 1971 मध्ये पाकिस्तान वर युद्धात मिळवलेला विजय. या निर्नायक विजयानंतर स्वतंत्र बांगलादेशची स्थापना झाली. त्यावेळी विरोधी पक्ष नेते अटल बिहारी वाजपेयी यांनी इंदिरा गांधींना दुर्गा देवी असे संबोधले. पाकिस्तानवरील या विजयामुळे इंदिरा गांधीचे नाव भारताच्या कानाकोपऱ्यात पोहोचले. त्यांना पुढे ‘आयर्न लेडी ऑफ इंडिया’ हि म्हटले गेले.

पाकिस्तान विरुद्ध विजय मिळाला असला तरी काँग्रेस सरकारला या काळात अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागले. जसे की दुष्काळ, तेल संकट, वाढती महागाई इत्यादी. 1973 ते 75 दरम्यान इंदिरा गांधींची लोकप्रियता घटली आणि त्यांना बिहार व गुजरात राज्यातून प्रतिकार होऊ लागला. बिहारमध्ये ज्येष्ठ नेते जयप्रकाश नारायण या परिस्थितीच्या विरोधात आंदोलनाचे नेतृत्व करण्यासाठी निवृत्तीमधून बाहेर पडले.

12 जून 1975 रोजी अलाहाबाद हायकोर्टाने इंदिरा गांधींची 1971 मध्ये झालेल्या लोकसभेची निवडणूक गैरवर्तनाच्या कारणास्तव अमान्य घोषित केली. विरोधकांनी दाखल केलेल्या निवडणूक याचिकेत राज नारायण यांनी प्रचारासाठी सरकारी संसाधने वापरल्याचा आरोप केला. गांधींनी सरकारमधील त्यांच्या एका सहकारी अशोक कुमार सेन यांना न्यायालयात आपला बचाव करण्यास सांगितले होते. खटल्याच्या वेळी गांधींनी आपल्या बचावाचा पुरावा दिला.

जवळजवळ चार वर्षानंतर कोर्टाने त्यांना अप्रामाणिक निवडणूक पद्धती, अत्यधिक निवडणूक खर्चासाठी आणि सरकारी यंत्रणा आणि अधिकारी पक्षाच्या उद्देशाने वापरल्याबद्दल दोषी ठरवले. न्यायाधीशांनी मात्र त्यांच्यावर लाचखोरीचे अधिक गंभीर आरोप नाकारले.

भारत-पाकिस्तान तिसरे युद्ध ------

1971 च्या काळात पाकिस्तानी सैन्याने पूर्व भारतात जनतेवर अत्याचार करण्यात सुरुवात केली होती. शेख मुजीबुर रहमान हे पूर्व पाकिस्तानातून असल्यामुळेच बहुमत असूनही त्यांना पंतप्रधान होण्यापासून थांबवले गेले. पूर्व पाकिस्तानातून सुमारे एक कोटी निर्वासित भारतात आले त्यांचा भार भारतावर पडत होता. तरी पाकिस्तान भारतालाच दुषणे देत होता. यादरम्यान अतिरेक्यांनी भारताच्या प्रवासी विमानाचे अपहरण करून ते पाकिस्तानात घेऊन जाळले व 1971 च्या डिसेंबरमध्ये भारताने युद्धाची घोषणा केली.

अमेरिकेचे तत्कालीन अध्यक्ष रिचर्ड निक्सन यांनी पाकिस्तानला पाठिंबा देत इंदिरा गांधींना संयुक्त राष्ट्राच्या कारवाईची धमकी देऊन पाहिले. पण इंदिरा गांधी घाबरल्या नाहीत. त्यांनी भारतासाठी आपले बलिदान दिले. इंदिरा गांधी यांच्या नावाखाली अनेक जनकल्याण योजना चालवल्या जातात. जसे इंदिरा आवास योजना, इंदिरा पेन्शन योजना ई.

मृत्यू. ---------

1 ऑक्टोबर 1984 रोजी, गांधींच्या दोन अंगरक्षक, सतवंतसिंग आणि बेअंतसिंग यांनी त्यांच्या सफाईरजंग रोड, नवी दिल्ली येथील पंतप्रधानांच्या बागेत त्यांच्या सेवा शस्त्रास्त्रांनी गोळी झाडल्या. सतवंत व बियंट यांनी विकेट गेटवरून जात असताना शूटिंग केली. बेन्टसिंगने तीन वेळा गोळी झाडल्या आणि सतवंत सिंगने ३० गोळ्या मारल्या. गुन्हेगारांना अटक करण्यात आली. सतवंत आणि केहर दोघांनाही फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली आणि दिल्लीच्या तिहार तुरूंगात फाशी देण्यात आली.

_____________________