सर्वनाम ,विशेषण

 
सर्वनाम:

वाक्यातील नामाचा वारंवार होणारा उच्चार टाळावा म्हणून नामाच्या ऐवजी येणार्‍या शब्दाला सर्वनाम असे म्हणतात.
सर्वनामाचे मुख्य प्रकार सहा आहेत.

पुरुषवाचक सर्वनाम
दर्शक सर्वनाम
संबंधी सर्वनाम
प्रश्नार्थक सर्वनाम
सामान्य / अनिश्चित सर्वनाम
आत्मवाचक सर्वनाम
Must Read (नक्की वाचा):
वचन व त्याचे प्रकार

1. पुरुषवाचक सर्वनाम :

याचे तीन उपप्रकार पडतात.

1. प्रथम पुरुषवाचक सर्वनाम :

बोलणारा स्वत:विषयी. बोलतांना किंवा लिहितांना वाक्यामध्ये ज्या सर्वनामाचा उपयोग करतो त्यास प्रथम पुरुषी सर्वनाम असे म्हणतात.
उदा – मी, आम्ही, आपण, स्वत: इ

मी गावाला जाणार
आपण खेळायला जावू.
2 .व्दितीय पुरुषवाचक सर्वनाम :

जेव्हा बोलणारा ज्यांच्याशी बोलावयाचे आहे. त्याचा उल्लेख करतांना वाक्यामध्ये ज्या सर्वनामाचा उपयोग करतो त्या सर्वनामास व्दितीय पुरुषवाचक सर्वनाम असे म्हणतात.
उदा – तो, तुम्ही, आपण, स्वतः इ

आपण कोठून आलात?
तुम्ही घरी कधी येणार?
3. तृतीय पुरुषवाचक सर्वनाम :

जेव्हा बोलणारा दुसर्‍या व्यक्तीशी बोलतांना व तिसर्‍या व्यक्तींचा उल्लेख करतांना ज्या, ज्या सर्वनामाचा वाक्यात उपयोग करतो त्या सर्वनामांस तृतीय पुरुषवाचक सर्वनाम म्हणतात.
उदा –  तो, ती, ते, त्या, आपण, स्वतः इ.

त्याने मला कामाला लावले पण स्वतःमात्र आला नाही.
त्या सर्वजण इथेच येत होत्या.
2. दर्शक सर्वनाम :

जवळची किंवा दूरची वस्तू दाखविण्याकरीता जे सर्वनाम वापरले जाते. त्यास दर्शक सर्वनाम म्हणतात.
उदा – हा, ही, हे, तो, ती, ते.

ही माझी वही आहे
हा माझा भाऊ आहे.
ते माझे घर आहे.
तो आमचा बंगला आहे.
3. संबंधी सर्वनाम :

वाक्यात पुढे येणार्‍या दर्शक सर्वनामांशी संबंध दाखविणार्‍या सर्वनामाला संबंधी सर्वनाम असे म्हणतात.
उदा – जो, जी, जे, ज्या

– ही सर्वनामे मिश्र वाक्यातच येतात.
– ही सर्वनामे गौणवाक्याच्या सुरवातीलाच येतात.
– असे गौण वाक्य हे गौण वाक्याचे विशेषण हे प्रकार असते.
जे चकाकते ते सारेच सोने नसते.
जो तळे राखील तो पाणी चाखील.
4. प्रश्नार्थक सर्वनाम :

ज्या सर्वनामाचा उपयोग वाक्यात प्रश्न विचारण्यासाठी केला जातो त्या सर्वनामास प्रश्नार्थक सर्वनाम असे म्हणतात.
  उदा – कोण, कुणास, काय, कोणी, कोणाला

तुमच्यापैकी कोण धडा वाचणार?
तुझ्याकडे किती रुपये आहेत?
तू कोठे जातोस?
5. सामान्य / अनिश्चित सर्वनाम :

कोण, काय, कोणी, कोणास, कोणाला, ही सर्वनामे वाक्यात प्रश्न विचारण्यासाठी न येता ती कोणत्या नामाबद्दल आली आहे ते निश्चित सांगता येत नाही तेव्हा त्यांना अनिश्चित सर्वनाम म्हणतात.
उदा.

त्या पेटीत काय आहे ते सांग.
कोणी कोणास हसू नये.
कोण ही गर्दी !
6. आत्मवाचक सर्वनाम :

एकाच वाक्यात आधी आलेल्या नामाचा किंवा सर्वनामाचा पुन्हा उल्लेख करतांना ज्या सर्वनामाचा उपयोग होतो. त्याला आत्मवाचक सर्वनाम असे म्हणतात.
  उदा.

1. मी स्वतःत्याला पहीले.
2. तू स्वतः मोटर चालवशील का?
3. तो आपण होवून माझ्याकडे आला.
4. तुम्ही स्वतःला काय समजतात.
मराठीत मूळ 9 सर्वनाम

मी, तू, तो, हा, जो, कोण, काय, आपण, स्वतःया मूळ सर्वनामापैकी –

लिंगानुसार बदलणारी तीन सर्वनाम आहेत – तो, हा, जो.
तो– तो, ती, ते
हा– हा, ही, हे
जो-जो, जी, जे
मूल सर्वनामापैकी वचनानुसार बदलणारी पाच सर्वनामे आहेत. – मी, तू, तो, हा, जो इ
मी– आम्ही
तू– तुम्ही
तो– तो, ती, ते (एकवचनी) ते, त्या, ती (अनेकवचनी)
हा– हा, ही, हे (एकवचनी) हे, ह्या, ही (अनेकवचनी)
जो– जो, जी, जे (एकवचनी) जे, ज्या, जी (अनेकवचनी)

_______________________________

विशेषण :

नामाबद्दल विशेष माहिती सांगणार्‍या शब्दास विशेषण असे म्हणतात.

उदा.

चांगली मुले

काळा कुत्रा

पाच टोप्या

विशेषण – चांगली, काळा, पाच

विशेष्य – पिशवी, कुत्रा, टोप्या

विशेषणाचे प्रकार :

गुणवाचक विशेषण

संख्यावाचक विशेषण

सार्वनामिक विशेषण

1. गुणवाचक विशेषण :

नामाचा कोणत्याही प्रकारचा गुण किंवा विशेष माहिती दाखविणाऱ्या विशेषणाला “गुणवाचक विशेषण” असे म्हणतात.

उदा.

हिरवे रान

शुभ्र ससा

निळे आकाश

2. संख्या विशेषण :

ज्या विशेषणांच्या योगाने नामाची संख्या दाखविली जाते त्यास संख्या विशेषण असे म्हणतात.

संख्या विशेषणाचे पाच प्रकार आहेत.

गणना वाचक संख्या विशेषण

क्रम वाचक संख्या विशेषण

आवृत्ती वाचक संख्या विशेषण

पृथ्वकत्व वाचक संख्या विशेषण

अनिश्चित संख्या विशेषण

1. गणना वाचक संख्या विशेषण :

ज्या विशेषणाचा उपयोग वस्तूची गणती किंवा गणना करण्यासाठी होतो त्या विशेषणाला गणनावाचक विशेषण असे म्हणतात

उदा.

दहा मुले

तेरा भाषा

एक तास

पन्नास रुपये

गणना वाचक संख्या विशेषणाचे तीन प्रकार पडतात

1. पूर्णाक वाचक – पाच, सहा, अठरा, बारा.

2. अपूर्णाक वाचक – पावशेर, अर्धा, सव्वा, दीड.

3. साकल्य वाचक – पाचही मैत्रिणी, दोन भाऊ.

2. क्रमवाचक संख्या विशेषण :

वाक्यामधील जे विशेषण वस्तूचा क्रम दर्शविते त्या विशेषणाला क्रमवाचक विशेषण असे म्हणतात.

उदा.

पहिल दुकान

सातवा बंगला

पाचवे वर्ष

3. आवृत्ती वाचक संख्या विशेषण :

वाक्यामधील जे विशेषण संख्येची किती वेळा आवृत्ती झाली ते दर्शविते त्यास आवृत्तिवाचक विशेषण असे म्हणतात.

उदा.

तिप्पट मुले

दुप्पट रस्ता

दुहेरी रंग

4. पृथ्वकत्व वाचक संख्या विशेषण :

जी विशेषणे पृथ्वकत्व म्हणजे वेगळा बोध करून देतात त्यांना पृथ्वकत्व वाचक संख्या विशेषण असे म्हणतात.

उदा.

मुलींनी पाच-पाच चा गट करा

प्रत्येकाने चार-चार प्रश्न सोडवा

5. अनिश्चित संख्या विशेषण :

ज्या विशेषणाव्दारे नामाची निश्चित संख्या व्यक्त होत नाही अशा विशेषणाला अनिश्चित संख्या विशेषण असे म्हणतात.

उदा.

काही मुले

थोडी जागा

भरपूर पाणी

3. सार्वनामिक विशेषण :

सर्वनामांपासून बनलेल्या विशेषणांना सार्वनामिक विशेषण असे म्हणतात.

उदा.

हे झाड

ती मुलगी

तो पक्षी

मी, तू, तो, हा, जो, कोण, काय ही सर्वनामे अशावेळी नेहमीच मूळ स्वरुपात न येता सर्वनामास विभक्तीची प्रत्यय लागून त्यांच्या रूपात पुढील प्रमाणे बदल होतो.

मी – माझा, माझी,

तू – तुझा, तो-त्याचा

आम्ही – आमचा, तुम्ही-तुमचा, ती-तिचा

हा – असा, असला, इतका, एवढा, अमका

तो – तसा, तसला, तितका, तेवढा, तमका

जो – जसा, जसला, जितका, जेवढा

कोण – कोणता, केवढा