लेफ्टनंट राज्यपाल / प्रशासक च्या राज्ये आणि भारत केंद्रशासित प्रदेश की राज्य पातळीवर समान अधिकार आणि कार्ये आहेत भारताचे राष्ट्रपती केंद्रीय स्तरावर. राज्ये राज्यपाल अस्तित्वात आहेत तर उपराज्यपाल हे केंद्रशासित प्रदेश आणि दिल्लीच्या राष्ट्रीय राजधानी प्रदेशात अस्तित्वात आहेत . राज्यपाल हे नाममात्र प्रमुख म्हणून काम करतात तर खरी सत्ता राज्यांच्या मुख्यमंत्र्यांची आणि त्यांच्या / तिच्या मंत्र्यांच्या परिषदेची असते.
भारतात केंद्रशासित
प्रदेशाचा प्रभारी लेफ्टनंट गव्हर्नर असतो. तथापि, हा पद फक्त अंदमान निकोबार बेटे , लडाख , जम्मू-काश्मीर , दिल्ली आणि पुडुचेरी या केंद्रशासित प्रदेशात उपस्थित आहे (इतर प्रदेशात प्रशासक नेमलेला आहे, तो आयएएस अधिकारी आहे किंवा कोर्टाचा सेवानिवृत्त न्यायाधीश आहे). तथापि, पंजाबच्या राज्यपालपदी प्रशासक म्हणून काम करते चंदीगड . लेफ्टनंट गव्हर्नर प्राधान्यक्रमात एखाद्या राज्याच्या राज्यपालपदाइतके पद मानत नसले तरी.
राज्यपाल पात्रता
लेख 157 आणि कलम 158 च्या भारतीय संविधानाच्या राज्यपाल पदासाठी पात्रता आवश्यकता निर्देशीत करा. ते खालीलप्रमाणे आहेतः
राज्यपालांनी हे करायला हवेः
एक असू भारताचे नागरिक म्हणून .
कमीतकमी 35 वर्षे वयाचे असावेत.
संसदेच्या कोणत्याही सभागृहाचे किंवा राज्य विधिमंडळाच्या सभासदाचे सदस्य होऊ नका .
नफ्याचे कोणतेही पद घेऊ नका.
राज्यपाल वैधानिक शक्ती
राज्य प्रमुख राज्य विधानसभेच्या दोन्ही सभागृहांचे अधिवेशन बोलावतात व त्यांची पूर्तता करतात. राज्यपाल राज्य विधानसभेचे विघटन करू शकतात. हे अधिकार औपचारिक असतात आणि राज्यपालांनी हे अधिकार वापरताना मुख्यमंत्र्यांच्या अध्यक्षतेखालील मंत्रिपरिषदेच्या सल्ल्यानुसार कार्य केले पाहिजे.
राज्यपालांनी विधानसभेच्या निवडणुकीनंतर आणि दरवर्षी पहिल्या अधिवेशनाच्या सुरूवातीला राज्य विधानसभेचे उद्घाटन (समर्पित करण्यासाठी) केले. या प्रसंगी राज्यपालांच्या संबोधनात राज्य सरकारच्या नवीन धोरणांची रूपरेषा असते. राज्य विधानसभेने हे विधेयक मंजूर केले, हे राज्यपालांच्या मान्यतेनंतरच कायदा होऊ शकते. राज्यपालांनी राज्य विधीमंडळाला हे पैसे विधेयक नसल्यास विधेयकावर पुनर्विचार करण्यासाठी परत पाठवू शकतात . तथापि, राज्य विधिमंडळाने ती पुन्हा राज्यपालांकडे दुसर्‍यांदा पाठविल्यास राज्यपालांनी त्यास मान्यता देणे आवश्यक आहे. राष्ट्रपतींकडे काही बिले राखून ठेवण्याचा अधिकार राज्यपालांकडे असतो.
जेव्हा राज्य विधिमंडळ अधिवेशनात नसते आणि राज्यपाल कायदा असणे आवश्यक मानतात, तर राज्यपाल अध्यादेश काढू शकतात. हे अध्यादेश पुढील अधिवेशनात राज्य विधिमंडळात सादर केले जातात. पूर्वीच्या मंजुरीशिवाय राज्य विधिमंडळ पुन्हा तयार होण्याच्या तारखेपासून ते सहा आठवड्यांपेक्षा जास्त काळ वैध राहतील.
कलम 192 under अन्वये राज्य विधानसभेच्या सभासदाला अपात्र ठरविण्यास राज्यपाल यांना अधिकार देण्यात आला आहे जेव्हा निवडणूक आयोगाने शिफारस केली आहे की आमदार यापुढे अनुच्छेद १ च्या तरतुदींचे पालन करीत नाहीत.
अनुच्छेद 165 आणि ७५Per नुसार राज्यपाल महाधिवक्ता यांना राज्य विधिमंडळाच्या दोन्ही सभागृहांच्या कामकाजात उपस्थित राहण्यास सांगू शकतात आणि काही बेकायदेशीर कामकाज करण्यास कळवू शकतात.
राज्यपाल कार्यकारी अधिकार
राज्यघटना राज्यपाल मध्ये याबाबतचे अंतिम अधिकार मा सर्व राज्य सरकारच्या कार्यकारी शक्ती. राज्यपालांनी मुख्यमंत्र्यांची नेमणूक केली , ज्यांना राज्य विधानसभेत बहुमताचा पाठिंबा आहे. राज्यपाल मंत्रीमंडळाच्या इतर सदस्यांची नेमणूक करतात आणि मुख्यमंत्र्यांच्या सल्ल्यानुसार त्यांना विभागणी वाटप करतात.
राज्यपालांच्या इच्छेनुसार मंत्रीपरिषद सत्तेत राहते, परंतु ख sense्या अर्थाने विधानसभेत बहुमत मिळवण्याच्या आनंदाचा अर्थ होतो. जोपर्यंत राज्य विधानसभेतील बहुमत सरकारला पाठिंबा देत नाही तोपर्यंत मंत्रीमंडळ बरखास्त करता येणार नाही.
राज्यपाल एका राज्याच्या मुख्यमंत्र्यांची नेमणूक करतात . तसेच she डव्होकेट जनरल आणि राज्य लोकसेवा आयोगाचे अध्यक्ष आणि सदस्यांची नेमणूकही करतात. त्याशिवाय राज्य निवडणूक आयुक्तांची नेमणूकही राज्यपालांद्वारे केली जाते (राष्ट्रपतींनी काढून टाकली असती तरी). अध्यक्ष न्यायाधीश नियुक्ती राज्यपाल consults उच्च न्यायालये आणि राज्यपाल जिल्हा न्यायालयात न्यायाधीश म्हणून नेमणूक करते. सर्व प्रशासन त्याच्या किंवा तिच्या नावावर चालविले जाते, त्याला किंवा तिच्यातही भारतीय राज्यघटनेनुसार इयत्ता एक आणि वर्ग चौथीच्या कार्यकाळात कर्मचारी नियुक्त करण्याचे सामर्थ्य आहे.
राज्यपालांचे राज्यपाल हे त्यांच्या कार्यकाळातील बहुतेक विद्यापीठांचे कुलपती आहेत . कुलपती कार्यालयाची प्रतिष्ठा आणि निःपक्षपातीपणा यामुळे राज्यपालांना विद्यापीठांच्या स्वायत्ततेचे रक्षण आणि त्यांना अयोग्य राजकीय हस्तक्षेपापासून वाचविण्याच्या बाबतीत अनन्य स्थितीत ठेवते. विद्यापीठाचे कुलपती म्हणून राज्यपाल हे सिनेटचे अध्यक्ष म्हणूनही काम करतात. राज्यपालांना विद्यापीठाच्या व त्या संलग्न महाविद्यालयांच्या प्रत्येक घटकाची प्रत्यक्ष तपासणी करण्याचे अधिकार आहेत, चौकशीच्या निकालावर योग्य ती कारवाई करावी लागेल. कुलपती भेटी शोध समिती नियुक्ती कुलगुरू. राज्यपालांनी सिनेटच्या शिफारशीनुसार पदवी वॉरंट आणि डिग्री मागे घेण्यास किंवा भिन्नतेस मान्यता देण्यास मान्यता दिली. राज्यपाल सिनेटने मंजूर केलेले कायदे मंजूर किंवा नाकारले व संबंधित समित्यांच्या शिफारसीच्या आधारे विद्यापीठाच्या शिक्षकांची नेमणूक केली.
राज्यपाल वैधानिक शक्ती
राज्य प्रमुख राज्य विधानसभेच्या दोन्ही सभागृहांचे अधिवेशन बोलावतात व त्यांची पूर्तता करतात. राज्यपाल राज्य विधानसभेचे विघटन करू शकतात. हे अधिकार औपचारिक असतात आणि राज्यपालांनी हे अधिकार वापरताना मुख्यमंत्र्यांच्या अध्यक्षतेखालील मंत्रिपरिषदेच्या सल्ल्यानुसार कार्य केले पाहिजे.
राज्यपालांनी विधानसभेच्या निवडणुकीनंतर आणि दरवर्षी पहिल्या अधिवेशनाच्या सुरूवातीला राज्य विधानसभेचे उद्घाटन (समर्पित करण्यासाठी) केले. या प्रसंगी राज्यपालांच्या संबोधनात राज्य सरकारच्या नवीन धोरणांची रूपरेषा असते. राज्य विधानसभेने हे विधेयक मंजूर केले, हे राज्यपालांच्या मान्यतेनंतरच कायदा होऊ शकते. राज्यपालांनी राज्य विधीमंडळाला हे पैसे विधेयक नसल्यास विधेयकावर पुनर्विचार करण्यासाठी परत पाठवू शकतात . तथापि, राज्य विधिमंडळाने ती पुन्हा राज्यपालांकडे दुसर्‍यांदा पाठविल्यास राज्यपालांनी त्यास मान्यता देणे आवश्यक आहे. राष्ट्रपतींकडे काही बिले राखून ठेवण्याचा अधिकार राज्यपालांकडे असतो.
जेव्हा राज्य विधिमंडळ अधिवेशनात नसते आणि राज्यपाल कायदा असणे आवश्यक मानतात, तर राज्यपाल अध्यादेश काढू शकतात. हे अध्यादेश पुढील अधिवेशनात राज्य विधिमंडळात सादर केले जातात. पूर्वीच्या मंजुरीशिवाय राज्य विधिमंडळ पुन्हा तयार होण्याच्या तारखेपासून ते सहा आठवड्यांपेक्षा जास्त काळ वैध राहतील.
कलम 192 under अन्वये राज्य विधानसभेच्या सभासदाला अपात्र ठरविण्यास राज्यपाल यांना अधिकार देण्यात आला आहे जेव्हा निवडणूक आयोगाने शिफारस केली आहे की आमदार यापुढे अनुच्छेद १ च्या तरतुदींचे पालन करीत नाहीत.
अनुच्छेद 165 आणि ७५Per नुसार राज्यपाल महाधिवक्ता यांना राज्य विधिमंडळाच्या दोन्ही सभागृहांच्या कामकाजात उपस्थित राहण्यास सांगू शकतात आणि काही बेकायदेशीर कामकाज करण्यास कळवू शकतात.
राज्यपाल आर्थिक शक्ती
राज्य अर्थसंकल्प असलेले वार्षिक वित्तीय विधान त्याला राज्य विधिमंडळासमोर ठेवण्यास भाग पाडते. यापुढे त्यांच्या शिफारसीखेरीज अनुदानाची कोणतीही मागणी केली जाणार नाही. ते कोणत्याही अनपेक्षित खर्चाची पूर्तता करण्यासाठी राज्याच्या आकस्मिक निधीतून प्रगती करू शकतात. शिवाय, तो राज्य वित्त आयोग स्थापन करतो.
राज्यपाल विवेकाधिकार
राज्यपाल या अधिकारांचा वापर करू शकतातः
जेव्हा कोणत्याही पक्षाला स्पष्ट बहुमत मिळत नाही, तेव्हा राज्यपाल आपल्या निर्णयावरुन मुख्यमंत्रीपदाच्या उमेदवाराच्या निवडीचा वापर करून शक्य तितक्या लवकर बहुमत सिद्ध करू शकतील.
तो राष्ट्रपती राजवट लागू करू शकतो .
ते स्वतःहून राष्ट्रपतींकडे किंवा राज्याच्या कारभाराविषयी अध्यक्षांच्या निर्देशानुसार अहवाल सादर करतात.
तो एखाद्या विधेयकासाठी आपली संमती रोखू शकतो आणि तो मंजुरीसाठी राष्ट्रपतींकडे पाठवू शकतो.
एक दरम्यान आणीबाणी नियम प्रति लेख 353 , राज्यपाल विशेषतः केवळ अध्यक्ष परवानगी तर मंत्रिमंडळ सल्ला अधिलिखित करू शकतात ..
राज्यपाल आपत्कालीन परिस्थिती
राज्यपाल नाही भूमिका किंवा जसे आकस्मिक परिस्थितीत शक्ती आहे राष्ट्रपती राजवट विशेषतः अंतर्गत अध्यक्ष परवानगी मिळेपर्यंत लेख 160 राज्यपाल निवडून सरकार आहे तेव्हा राज्य मंत्रिमंडळाने सल्ला न त्याच्या स्वत: च्या वर कोणताही निर्णय घेणे परवानगी नाही 356 आणि 357. घटनेच्या सहाव्या भागातील तरतुदींनुसार प्रभारी .
सरकारी भूमिका विश्लेषण
भारताचे राष्ट्रपती "निवडलेले" असताना , राज्यपाल यांची नियुक्ती केंद्र सरकारद्वारे "निवडलेली" केली जाते. म्हणूनच जेव्हा मागील सरकारद्वारे नियुक्त केलेले राज्यपाल येणार्‍या सरकारद्वारे काढून टाकले जातात तेव्हा बर्‍याच घटना घडल्या आहेत. कारणे अधिक राजकीय आहेत. राज्यपालांना मुदतीची सुरक्षा देण्यात यावी असा सर्वोच्च न्यायालयाने निर्णय दिला आहे परंतु हे सहसा पाळले जात नाही.
राजकीय निरीक्षकांनी राज्यपालपदाचे वर्णन "बहुतेक वृद्धाश्रम" असे केले आहे ज्यात राज्यपाल नि: पक्षपाती राहून लोकप्रिय राज्य नेत्यांविरूद्ध कारवाई करत नाहीत. 1984 मध्ये कॉंग्रेसचे रामलाल यांनी एनटी रामराव सरकार बरखास्त केले आणि नांदंडला भास्कर राव यांना आंध्र प्रदेशचे मुख्यमंत्री म्हणून 31 दिवस परवानगी दिली