अर्थव्यवस्था

    अर्थव्यवस्था ही उत्पादन, वितरण आणि वापरण्याची एक सामाजिक प्रणाली आहे. हे एखाद्या विशिष्ट देशात किंवा प्रदेशातील अर्थशास्त्राचे चालणारे चित्र आहे. हे चित्र एका विशिष्ट कालावधीचे आहे. उदाहरणार्थ, जर आपण 'समकालीन भारतीय अर्थव्यवस्था' म्हटले तर याचा अर्थ होतो. सध्याच्या भारतातील सर्व आर्थिक उपक्रमांचे वर्णन. अर्थशास्त्र अर्थशास्त्रातील संकल्पना आणि तत्त्वे यांचे व्यावहारिक कार्य.

इतिहास

अर्थशास्त्रामधून एखादी वस्तू वस्तूंचा विनिमय करण्यायोग्य पद्धतीने वापर करते जेव्हा जेव्हा एखादा तह खंडित होतो तेव्हा तो शब्द आणि अर्थ या दोन शब्दांमध्ये एकत्र जोडला जातो. अर्थ म्हणजे चलन होय की संपत्ती आणि सुव्यवस्था म्हणजे प्रस्थापित कार्यपद्धती. या शब्दाचा प्रारंभिक उल्लेख कौटिल्य लिखित अर्थशास्त्र पुस्तकात सापडतो . अर्थव्यवस्थेचा प्राचीन इतिहास सुमेर राजवंशच्या काळापासून ज्ञात आहे जेव्हा त्यांनी वस्तू-आधारित विनिमय प्रणाली वापरली होती. मध्ययुगीन काळात बहुतेक व्यापार हा सामाजिक गटांत झाला. आधुनिक युगात बहुतेक व्यापार युरोपमधील देश वेगवेगळ्या देशांचे गुलाम म्हणून करीत असत. अर्थव्यवस्थेच्या ताबडतोब कम्युनिझम आणि कॅपिटलिझम या दोन विचारसरणी उदयास आल्या.

व्याख्या

अर्थशास्त्र एक शास्त्र आहे, जे मानवी वर्तनाचा अभ्यास, त्याच्या गरजा (इच्छा) आणि उपलब्ध स्त्रोतांचा पर्यायी वापर यांच्यातील संबंधांचा अभ्यास करते. अर्थशास्त्राची सामग्री त्याच्या परिभाषाद्वारे दर्शविली जाते. अर्थशास्त्र ही सामाजिक विज्ञानाची शाखा आहे ज्या अंतर्गत वस्तू आणि सेवांचे उत्पादन, वितरण, देवाणघेवाण आणि वापर यांचा अभ्यास केला जातो. अर्थशास्त्र हा शब्द संस्कृत शब्द अर्थ (संपत्ती) आणि शास्त्राच्या करारापासून आला आहे, ज्याचा शाब्दिक अर्थ 'संपत्तीचा अभ्यास' आहे. अर्थशास्त्र म्हणजे अक्षरशः संपत्तीचे शास्त्र, म्हणजेच संपत्तीच्या अभ्यासाच्या शास्त्राला अर्थशास्त्र असे म्हणतात.

प्रसिद्ध अर्थशास्त्रज्ञ अ‍ॅडम स्मिथ यांनी 1976 मध्ये प्रकाशित केलेल्या पुस्तकात (अ‍ॅन्क्वायरी इन द नेचर अ‍ॅन्ड द वेल्स ऑफ द वेल्थ ऑफ नेशन्स) अर्थशास्त्राला पैशाचे शास्त्र मानले.

मध्ये प्रकाशित झालेल्या प्रिन्सिपल्स ऑफ इकॉनॉमिक्स या पुस्तकात डॉ. मार्शल यांनी अर्थशास्त्राच्या कल्याणाची व्याख्या देऊन ते लोकप्रिय केले.

प्रसिद्ध ब्रिटिश अर्थशास्त्रज्ञ लॉर्ड रॉबिन्स यांनी 1932मध्ये प्रकाशित केलेल्या "अ‍ॅन निबंध ऑन द नेचर अँड सिग्नॅपिन्सन्स ऑफ इकॉनॉमिक सायन्स" या पुस्तकात अर्थशास्त्राला दुर्मिळतेचे तत्व मानले आहे. मानवी मते अमर्यादित असून त्या पूर्ण करण्याचे साधन मर्यादित आहेत असे त्यांचे मत आहे.

आधुनिक अर्थशास्त्रज्ञ सॅमुलसन ( सॅम्युल्सन ) अर्थशास्त्र विज्ञान विकास म्हणतात (विज्ञान ऑफ ग्रोथ).

आधुनिक अर्थशास्त्रज्ञ कपिल आर्य यांनी आपल्या "अर्थमहा" या पुस्तकात अर्थशास्त्राला आनंदाचे साधन मानले .

अर्थशास्त्राचे महत्त्व

अर्थशास्त्राला सैद्धांतिक आणि व्यावहारिक महत्त्व आहे.

सैद्धांतिक महत्त्व

ज्ञानासाठी

ज्ञान वाढवा

तत्त्वे वाढवा

तर्कशास्त्र वाढवा

विश्लेषण शक्ती वाढवा

इतर शास्त्रांशी नातेसंबंधाचे ज्ञान

व्यावहारिक महत्त्व

उत्पादकांना फायदे,

कामगारांना लाभ,

ग्राहकांना फायदा,

व्यापा to्यांना लाभ,

सरकारला फायदा,

समाज सुधारकांना लाभ,

राजकारण्यांना लाभ,

व्यवस्थापकांना फायदे,

विद्यार्थ्यांना फायदा,

देशाच्या उन्नतीसाठी फायदे,

मुख्य संकल्पना

मूल्य

अर्थशास्त्रात मूल्य ही संकल्पना मध्यवर्ती आहे. हे मोजण्याचे एक मार्ग म्हणजे वस्तूची बाजारभाव. अ‍ॅडम स्मिथ यांनी श्रमला मुख्य स्त्रोत म्हणून परिभाषित केले. कार्ल मार्क्ससह अनेक अर्थशास्त्रज्ञांनी "लेबर ऑफ थ्री ऑफ व्हॅल्यू" ला चालना दिली आहे. या सिद्धांतानुसार एखाद्या सेवेचे किंवा वस्तूचे मूल्य त्याच्या उत्पादनात वापरल्या जाणार्‍या मजुरीइतकेच असते. बहुतेक लोकांचा असा विश्वास आहे की त्याचे मूल्य वस्तूंच्या किंमती निश्चित करते. किंमतीचे हे कामगार सिद्धांत "उत्पादन किंमतीच्या सिद्धांताशी" जोडले गेले आहेत.