कोकणातील प्राकृतिक रचना

कोकण प्रदेश हा सलग मैदानी नाही.
हा भाग डोंगर दर्‍यांनी व्यापलेला आहे. परंतु कमी उंचीचा सखल भाग आहे.
किनार्‍य पासून पूर्वीकडे सखल भागाची समुद्र सपाटीपासून ऊंची सुमारे 15 मीटर इतकीच आहे.
कींनार्‍यापासून पूर्वीकडे सह्याद्रीच्या पायथ्याशी ही ऊंची सुमारे 250 मी. पर्यंतच वाढते.
उतार पूर्व-पश्चिम दिशेस ‘मंद’ स्वरूपाचा आहे.
या प्रदेशात समुद्राकडील बाजूस सागरी लाटांच्या खणन कार्याने व संचयन कार्याने वेगवेगळ्या प्रकारची तयार झालेली ‘भुरुपे’ आढळतात.

उदा . सागरी गुहा, स्तंभ, आखाते, पुळणे, वाळूचे दांडे इ.

◾️कोकणचे उपविभाग ◾️
1.उत्तर कोकण – ठाणे, मुंबई शहर, मुंबई उपनगर, रायगड.
हा भाग सखल, सपाट, व कमी अबडधोबड आहे.
ओद्योगिकदृष्ट्या प्रगत.
लोकसंख्येची घनता अधिक.
नागरी लोकसंख्या जास्त.
दक्षिण कोकण – रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग
हा भाग खडकाळ व अबडधोबड आहे.
ओद्योंगिकदृष्ट्या अप्रगत.
लोकसंख्येची घनता कमी.
पारंपरिक व्यवसाय.
खनिज संपत्तीच्या दृष्टीने महत्वाचे.

◾️समुद्रसपाटीपासूनच्या उंचींनुसार कोकणचे आणखी दोन भाग पडतात.

1. खलाटी(पश्चिम कोकण) : समुद्र किनार्‍याला लागून असलेला कमी उंचीचा प्रदेश म्हणजे ‘खलाटी’ होय. या भागात गालाची चिंचोळी मैदाने आढळतात.

या भागात मोठया प्रमाणात नारळाच्या बागा आहेत.

2. वलाटी(पूर्व कोकण) : खलाटीच्या पूर्वेस असलेल्या सह्याद्रीच्या पायथ्यापर्यंतचा कमी-अधिक उंचीच्या डोंगराळ व टेकड्यांनी व्यापलेल्या तुलनात्मक उंच प्रदेश

म्हणजेच ‘वलाटी’ होय. हा भाग फलोत्पादांनाच्या दृष्टीने महत्वाचा ठरतो. डोंगर उतारवर भाताचे पीक घेतले जाते.

◾️खाडी - भारतीचे पाणी नदीच्या मुखात जेथपर्यंत आत शिरते त्या भागाला खाडी म्हणतात.

    🔹 ठाणे -  दाटीवरे, डहाणू, वसई, मनोरी, व ठाणे

🔹मुंबई उपनगर : मालाड, माहीम

🔹मुंबई : माहीम

🔹रायगड : पनवे, उरण, धरमतर, रोहा, राजापुरी, बाणकोट

🔹रत्नागिरी : दाभोळ, जयगड, विजयदुर्ग

🔹सिंधुदुर्ग : देवगड, कालवली, कर्ली, तेरेखोल

◾️पुळनी -  समुद्र किनार्‍याजवळ सागरी लाटांच्या संचयन कार्यामुळे उथळ कींनार्‍यावर तयार होणार्‍या वाळूच्या पट्टयाना ‘पुळन’ असे म्हणतात.

🔹मुंबई उपनगर : जिहू बीच

🔹मुंबई शहर

🔹दादर, गिरगाव

🔹रत्नागिरी : गणपतीपुळे, हर्न, गुहागर

🔹सिंधुदुर्ग : मालवनजवळ तरकर्ली, शिरोड, दापोली, उमादा

🔹रायगड : अलिबाग, मुरुड-जंजिरा, श्रीवर्धन

◾️वाळूचे दांडे : सागरी लाटांमुळे उथळ कींनार्‍यावर ‘वाळूचे दांडे’ तयार होतात.

खरदांडा(रायगड)

◾️ बेटे : मुंबई : मुंबई बेट

🔹रायगड : धारपूरी (एलिफंटा केव्ह)

🔹अलिबाग : खांदेरी, उंदेरी

🔹सिंधुदुर्ग : कुरटे (सिंधुदुर्ग किल्ला)

🔹मुंबई उपनगर : साष्टी, अंजदिव

◾️बंदरे : महाराष्ट्राच्या किनारपट्टीला लहानमोठे 49 बंदरे आहेत.

🔹मुंबई = मुंबई, ठाणे = अलिबाग, न्हावाशेवा(JNPT),

🔹रत्नागिरी = हर्न, जयगड = रत्नागिरी ,

🔹सिंधुदुर्ग = मालवण, वेंगुले, रेड्डी

◾️खनिजे : बॉक्साईट = ठाणे,

🔹म्यंगेणीज = सिंधदुर्ग,

🔹क्रोंमाईत = सिंधुदुर्ग, रत्नागिरी, लोह व

🔹जिप्सम = रत्नागिरी