जन्म : 27 ऑगस्ट 1859
(बॉम्बे , ब्रिटिश भारत)
मृत्यू : 3 जून 1932 (वय 72)
(बॅड किसिंगेन , जर्मनी)
जोडीदार : मेहेरबाई भाभा
पालक : हिराबाई आणि
जमसेटजी टाटा
गुरुकुल : केंब्रिज युनिव्हर्सिटी
ऑफ बॉम्बे
व्यवसाय : उद्योजक
साठी प्रसिद्ध : संस्थापक टाटा स्टील, संस्थापक टाटा पॉवर,
संस्थापक टाटा केमिकल्स
हे एक भारतीय व्यापारी आणि टाटा समूहाच्या इतिहासाच्या आणि विकासाची प्रमुख व्यक्ती होती . 1910 मध्ये ब्रिटीश भारतातील उद्योग क्षेत्रात केलेल्या योगदानाबद्दल त्यांना नाइट केले गेले .
💁♂ प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
डोराब हिराबाई आणि पारसी झारोस्ट्रिस्टियन जमसेटजी नुसरवानजी टाटा यांचा मोठा मुलगा होता .
1875 मध्ये इंग्लंडला जाण्यापूर्वी टाटा यांचे प्राथमिक शिक्षण मुंबईतील प्रोप्रायटरी हायस्कूल (आताचे मुंबई) येथे झाले. तेथे त्यांचे खासगी शिक्षण घेण्यात आले. 1877 मध्ये त्यांनी केंब्रिजच्या गॉनविले आणि कैस कॉलेजमध्ये प्रवेश केला. त्यांनी सेंट जेव्हियर्स कॉलेज, बॉम्बे येथे शिक्षण सुरू ठेवले , जिथे त्यांनी 1882मध्ये पदवी मिळविली.
पदवीनंतर, दोरबने बॉम्बे गॅझेटमध्ये दोन वर्षे पत्रकार म्हणून काम केले . 1884 मध्ये, तो त्याच्या वडिलांच्या फर्मच्या सूती व्यवसाय विभागात सामील झाला. कापूस गिरणी तेथे फायदेशीर ठरू शकते की नाही हे ठरवण्यासाठी त्याला प्रथम फ्रेंच वसाहत पोंडिचेरी येथे पाठवले गेले . त्यानंतर वडिलांनी स्थापन केलेल्या एम्प्रेस मिल्स येथे कापसाचा व्यापार जाणून घेण्यासाठी त्याला नागपूरला पाठवले गेले.
👫 विवाह
दोरबजीचे वडील जमशेतजी हे व्यवसायासाठी दक्षिण भारतातील म्हैसूर राज्यात गेले होते. तसेच पारसी आणि त्या राज्याचे पहिले भारतीय महानिरीक्षक डॉ. होर्मसजी भाभा यांना भेटले होते. भाभाच्या घरी भेट देताना त्यांनी भाभाची एकुलती मुलगी तरुण मेहेरबाई यांची भेट घेतली व त्यांना मान्यता दिली. मुंबईला परतल्यावर जमशेतजींनी दोराब यांना म्हैसूर राज्यात विशेषत: भाभा परिवाराशी बोलण्यासाठी पाठवले . दोरबने तसे केले आणि मेहेरबाईशी विधिवत लग्न केले. जोडप्याला मुलं नव्हती.
मेहेरबाई यांचे भाऊ जहांगीर भाभा नामांकित वकील झाले. ते होमी जे भाभा या शास्त्रज्ञांचे वडील होते. टाटा समूहाने भाभा यांच्या संशोधन आणि टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्चसह भाभा यांनी स्थापन केलेल्या संशोधन संस्थांना भव्यपणे वित्तपुरवठा केला.
🏭 व्यवसाय कारकीर्द
आधुनिक लोह व पोलाद उद्योगाविषयी वडिलांच्या कल्पनांच्या पूर्ततेमध्ये डोराबजींचा जवळून सहभाग होता, आणि उद्योगात वीज निर्माण करण्यासाठी जलविद्युत आवश्यक असण्यावर सहमती दर्शविली. 1907 मध्ये टाटा स्टीलची स्थापना आणि 1911 मध्ये टाटा पॉवर ही सध्याच्या टाटा समूहाची प्रमुख संस्था असलेल्या संस्थेच्या स्थापनेचे श्रेय दोरब यांना जाते . लोह शेतात शोध घेण्यासाठी खनिज शास्त्रज्ञांसोबत वैयक्तिकरित्या दोरबजी आले असे म्हणतात आणि असे म्हटले जाते की त्यांच्या उपस्थितीने संशोधकांना अशा भागात लक्ष देण्यास प्रोत्साहित केले जे त्याकडे दुर्लक्ष केले गेले असते. दोरबजींच्या व्यवस्थापनाखाली ज्या उद्योगात एकेकाळी तीन कॉटन मिल आणि ताज हॉटेल बॉम्बेचा समावेश होता. भारतातील सर्वात मोठी खासगी क्षेत्रातील स्टील कंपनी, तीन इलेक्ट्रिक कंपन्या आणि भारतातील आघाडीच्या विमा कंपन्यांपैकी एकाचा समावेश आहे. 1911 मध्ये न्यू इंडिया अ‍ॅश्युरन्स को. लि. ची संस्थापक , ही भारतातील सर्वात मोठी जनरल विमा कंपनी आहे. जानेवारी 1910 मध्ये दोरबजी टाटा सर एड डोव्हब द्वारा सर दोराबजी टाटा बनले.
⛹ व्यवसाय नसलेले व्याज
दोरबजी यांना खेळाची आवड होती आणि ते भारतीय ऑलिम्पिक चळवळीतील प्रणेते होते. भारतीय ऑलिम्पिक असोसिएशनचे अध्यक्ष म्हणून त्यांनी 1924 मध्ये पॅरिस ऑलिम्पिकमध्ये भारतीय तुकडीला अर्थसहाय्य दिले. टाटा कुटुंब, बहुतेक बड्या उद्योजकांप्रमाणेच भारतीय राष्ट्रवादी होते पण त्यांना कॉंग्रेसवर विश्वास नव्हता कारण ते खूपच आक्रमकपणे प्रतिकूल दिसत होते. खूप समाजवादी आणि कामगार संघटनांचे खूप समर्थक होते.
⌛ मृत्यू
1931 मध्ये मेहेरबाई टाटा यांचे रक्ताच्या आजाराने निधन झाले. त्यांच्या मृत्यूच्या काही काळानंतर, डोराबजीने रक्ताच्या आजारांकडे अभ्यास करण्यासाठी लेडी टाटा मेमोरियल ट्रस्टची स्थापना केली.
11 मार्च 1932 रोजी मेहेरबाईच्या मृत्यूच्या एक वर्षानंतर आणि स्वत: च्या थोड्या वेळापूर्वी, त्यांनी एक विश्वस्त फंड स्थापित केला जो शिक्षण आणि संशोधनाच्या प्रगतीसाठी, आपत्ती निवारणासाठी आणि "कोणत्याही प्रकारचे स्थान, राष्ट्रीयत्व किंवा पंथ न वापरता" वापरला जायचा. इतर परोपकारी हेतू हा विश्वास आज सर दोराबजी टाटा ट्रस्ट म्हणून ओळखला जातो . दोराबजींनी याव्यतिरिक्त अव्वल वैज्ञानिक आणि अभियांत्रिकी संशोधन संस्था, इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स , बंगलोर स्थापन करण्यात सिंहाचा वाटा आहे. आज टाटा समूहाच्या अनेक संस्था उत्कृष्टपणे वेगवेगळ्या क्षेत्रात काम करतांना भारतभर दिसत आहेत.
दोराबजी वयाच्या 73 व्या वर्षी 3 जून 1932 मध्ये किसींगेन जर्मनीं येथे मरण पावले. त्यांना मूलबाळ नव्हते.
🇮🇳 जयहिंद 🇮🇳
🙏 भारताच्या औद्योगिक जडणघडणीत सिंहाचा वाटा असलेल्या दोराबजी टाटा यांच्या पावन स्मृतीस विनम्र अभिवादन 🙏